เรื่อง: ตติกานต์ เดชชพงศ

การลอบยิง โดนัลด์ ทรัมป์ อดีตประธานาธิบดีสหรัฐฯ ผู้กลับมาท้าชิงตำแหน่งเดิมอีกครั้งในฐานะตัวแทนพรรครีพับลิกัน ถือเป็นข่าวช็อกโลก และทำให้สถานการณ์ทางการเมืองสหรัฐฯ ยิ่งทวีความดุเดือด เพราะเป็นการก่อเหตุท่ามกลางฝูงชนผู้สนับสนุนทรัมป์ ที่มาฟังการปราศรัยในวันที่ 13 กรกฎาคม 2024 ทั้งยังเกิดขึ้นต่อหน้าต่อตาหน่วยอารักขาความปลอดภัยบุคคลสำคัญแห่งชาติ (Secret Service) 

แม้ทรัมป์จะรอดจากเหตุการณ์เฉียดเป็นเฉียดตายนี้ได้ แต่ผู้เข้าร่วมฟังการปราศรัยเสียชีวิต 1 ศพ บาดเจ็บ 2 ราย ทำให้คนจำนวนมากมีข้อกังขาต่อประสิทธิภาพด้านการรักษาความปลอดภัยในงานใหญ่ขนาดนี้ แต่ทรัมป์ซึ่งถูกยิงเฉียดใบหูข้างหนึ่งจนเลือดอาบ โพสต์ข้อความในสื่อโซเชียลหลังออกจากโรงพยาบาล ขอบคุณหน่วย Secret Service ที่ช่วยให้เขาปลอดภัย ทั้งยังแสดงความเสียใจต่อครอบครัวผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บ แต่ที่สำคัญคือ เขาไม่ได้กล่าวประณามมือปืนผู้ก่อเหตุอย่างรุนแรงอย่างที่มีคนคาดคิดในตอนแรก เพราะเขาพูดสั้นๆ แค่ว่า การที่เหตุการณ์ดังกล่าวเกิดขึ้นในประเทศถือเป็นเรื่องเหลือเชื่อ และยังไม่มีใครทราบรายละเอียดของมือปืนที่เสียชีวิตไปแล้ว ก่อนทิ้งท้ายแค่ประโยคว่า “ขอให้พระเจ้าอวยพรอเมริกา!”

หลังจากนั้น สำนักสอบสวนกลาง (FBI) ได้เปิดเผยข้อมูลเบื้องต้นว่าผู้ก่อเหตุเป็นหนุ่มอเมริกันวัย 20 ปีชื่อว่า โทมัส ครูกส์ และสื่อหลายสำนักขุดคุ้ยรายละเอียดเพิ่มเติมโดยอ้างอิงคำให้การผู้คนที่เคยรู้จักครูกส์ พบว่าเขาเป็นคนเงียบๆ และเรียนดี ไม่เคยโพสต์ข้อความที่ไม่สุภาพ หรือแสดงจุดยืนทางการเมืองที่ชัดเจน ไม่พบประวัติการเข้ารักษาอาการทางจิต อีกทั้งขณะเกิดเหตุเขาจบไฮสกูลแล้ว และทำงานเป็นผู้ช่วยด้านโภชนาการในศูนย์ดูแลผู้สูงอายุแห่งหนึ่งของเมืองเบเธลพาร์ก รัฐเพนซิลเวเนีย ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากเมืองบัตเลอร์ ที่เป็นจุดเกิดเหตุ

ช่วงที่ยังไม่มีข้อมูลเกี่ยวกับครูกส์ออกมา ผู้ใช้สื่อโซเชียลที่สนับสนุนทรัมป์และพรรครีพับลิกันจำนวนหนึ่ง ต่างก็ประณามว่า โจ ไบเดน ประธานาธิบดีคนปัจจุบัน ซึ่งเป็นตัวแทนพรรคเดโมแครตสู้ศึกเลือกตั้งกับทรัมป์ในปีนี้ คือผู้อยู่เบื้องหลังความพยายามลอบสังหาร และสมาชิกสภาคองเกรสสังกัดพรรครีพับลิกันก็นำข้อมูลที่ปราศจากหลักฐานชัดเจนเหล่านี้ไปเผยแพร่ต่อในสื่อโซเชียล ปลุกกระแสความโกรธแค้น และสะท้อนความแตกแยกที่ยากจะประสานระหว่างกลุ่มผู้สนับสนุนอุดมการณ์ต่างขั้วในสหรัฐฯ ทั้งยังมีนักวิเคราะห์บางส่วนระบุว่าการที่ทรัมป์ตกเป็นผู้ถูกกระทำอาจช่วยให้เขาได้รับความเห็นใจเพิ่มขึ้น จนสามารถชนะการเลือกตั้งครั้งนี้ได้ 

โทมัส ครูกส์

แต่สิ่งที่ทำให้คนอเมริกันบางส่วนถกเถียงกันในสื่อโซเชียลหลังจากนั้น คือ ประวัติการบริจาคเงินสนับสนุนพรรคการเมืองของครูกส์ พบว่าตอนอายุ 17 ปี เขาเคยบริจาคเงิน 15 ดอลลาร์สหรัฐ ให้แก่พรรคเดโมแครต อีกทั้งแม่ของเขายังเป็นผู้ลงทะเบียนสนับสนุนพรรคเดโมแครต แต่ข้อมูลเพิ่มเติมก็บ่งชี้ว่าพ่อเขาสนับสนุนพรรครีพับลิกัน และหลังจากครูกส์จบไฮสกูลในปี 2022 เขาก็สมัครเป็นผู้สนับสนุนพรรครีพับลิกัน และก็เป็นพลเมืองคนหนึ่งที่มีสิทธิ์โหวตในการเลือกตั้งปลายปี 2024 ส่วนปืนที่ใช้ก่อเหตุเป็นอาวุธของพ่อเขาที่ซื้ออย่างถูกกฎหมายทุกประการ จึงสรุปได้ยากว่าครูกส์มีจุดยืนทางการเมืองแบบใดแน่ และก่อเหตุครั้งนี้ไปเพื่ออะไร

ประวัติศาสตร์อันยาวนานของการลอบสังหารทางการเมือง

แอรี เพอร์ลิเกอร์ (Arie Perliger) ผู้ช่วยศาสตราจารย์ด้านรัฐศาสตร์ของศูนย์ต่อต้านก่อการร้าย Combating Terrorism Center ในสังกัดโรงเรียนเตรียมทหารแห่งกองทัพบกสหรัฐอเมริกา เคยศึกษาเรื่องการลอบสังหารผู้นำประเทศ และบุคคลสำคัญทางการเมืองทั่วโลกที่เกิดขึ้นตั้งแต่ปี 1946-2013 ก่อนจะสรุปชัดเจนว่าการลอบสังหารผู้นำคือส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์การเมืองโลก เพราะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นตั้งแต่อดีตกาลนานมา หน่วยงานด้านความมั่นคงในปัจจุบันจึงควรศึกษาทบทวนเพื่อทำความเข้าใจ และหาแนวทางป้องกัน 

ตัวอย่างการลอบสังหารที่ย้อนเวลากลับไปไกลสุดไม่ได้เกิดในสหรัฐฯ แต่เพอร์ลิเกอร์พูดถึงกรณี จูเลียส ซีซาร์ ผู้นำเผด็จการโรมัน ถูกสมาชิกวุฒิสภาโรมันบางส่วนวางแผนตลบหลังจนสิ้นชื่อที่โรงละครปอมปีย์ ในวันที่ 15 มีนาคม (Ides of March) ปีที่ 44 ก่อนคริสตกาล ความตายของเขาทำให้เกิดสงครามกลางเมืองตามมา ทั้งยังกลายเป็นเหตุการณ์ที่คนฝั่งตะวันตกยุคหลังมักกล่าวพาดพิงเพื่อเตือนใจว่าไม่มีอะไรแน่นอนในเวทีการเมือง และเรื่องโหดร้ายอาจเกิดขึ้นได้เสมอ

ส่วนแรงจูงใจในการก่อเหตุลอบสังหารผู้นำที่เกิดขึ้นทั่วโลก เพอร์ลิเกอร์ ประเมินว่าเรื่องนี้ซับซ้อนหลากหลายจนไม่อาจสรุปได้ง่ายๆ บางกรณีผู้ก่อเหตุลงมือเพราะต้องการปกป้องสถานะที่ได้เปรียบ หรือการมีอำนาจนำ ของขั้วการเมืองที่มีอุดมการณ์สอดคล้องกับตนเอง แต่หลายครั้งก็เป็นการก่อเหตุแบบลุยเดี่ยวของผู้ได้รับการวินิจฉัยว่ามีสภาพจิตผิดปกติ 

แต่สิ่งที่เพอร์ลิเกอร์เน้นย้ำไม่แพ้กัน คือ ข้อมูลเชิงสถิติ ซึ่งบ่งชี้ว่าผู้ตกเป็นเป้าของการลอบสังหาร (และพยายามลอบสังหาร) ไม่ได้มีแค่ผู้นำประเทศ แต่รวมถึงนักการเมืองและนักเคลื่อนไหวที่สนับสนุนนโยบายบางอย่าง ซึ่งอาจสร้างความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในหลายประเทศ ยิ่งถ้าเป็นกรณีฝ่ายค้านหรือผู้วิพากษ์วิจารณ์อำนาจรัฐถูกลอบสังหาร ก็มีความเป็นไปได้สูงมากว่าผู้อยู่เบื้องหลังการก่อเหตุอาจเกี่ยวพันกับภาครัฐเสียเอง และกลุ่มประเทศที่พัฒนาแล้วก็มีการก่อเหตุลอบสังหารในสัดส่วนที่ไม่ต่างกับประเทศกำลังพัฒนามากนัก

บทความของเพอร์ลิเกอร์ ยกตัวอย่าง ประเทศอิหร่าน เลบานอน ปากีสถาน บังกลาเทศ อียิปต์ ศรีลังกา รัสเซีย รวมถึงประเทศแถบลาตินอเมริกา มีการลอบสังหารผู้นำประเทศ รัฐมนตรี นักการเมือง นักกฎหมาย และนักเคลื่อนไหวทางการเมือง ทั้งที่สำเร็จและไม่สำเร็จ ซึ่งประเด็นร่วมที่ทำให้มีการลอบสังหารเกิดขึ้นมากมายในกลุ่มประเทศเหล่านี้ คือ การเมืองไร้เสถียรภาพ มีความแตกแยกแบ่งฝักฝ่ายเพราะอุดมการณ์ทางการเมือง รวมถึงการมีพลเมืองหลากหลายกลุ่มชาติพันธุ์ และพยายามแย่งชิงอำนาจทางการเมือง การก่อเหตุมักมีความถี่เพิ่มขึ้นในช่วงหาเสียงเลือกตั้ง

ยิ่งถ้าดูข้อมูลของสำนักข่าว AP เพิ่มเติม จะพบว่าประเทศฝั่งตะวันตกก็มีเหตุลอบสังหารผู้นำหลายต่อหลายครั้งเช่นกัน โดยเฉพาะประเทศยุโรปที่อยู่ระหว่างการเปลี่ยนผ่านทางการเมือง ซึ่งเหตุการณ์ล่าสุดที่เกิดขึ้นในเดือนพฤษภาคม 2024 คือ การลอบยิง โรเบิร์ต ฟิโก นายกรัฐมนตรีสโลวาเกีย และผู้ก่อเหตุยิงรัวๆ 5 นัด คือ ยูรัค ซี. นักเขียนและนักเคลื่อนไหวทางการเมือง มีรายงานข่าวว่าเขาไม่เห็นด้วยกับนโยบายแทรกแซงสื่อมวลชนของฟิโก รวมถึงนโยบายยกเลิกการสนับสนุนยูเครน และยกเลิกการคว่ำบาตรรัสเซีย 

ขณะที่บางประเทศที่ปกครองในระบอบเผด็จการหรืออำนาจนิยม ผู้นำสามารถยึดกุมอำนาจได้เบ็ดเสร็จ กลุ่มคนที่ตกเป็นเป้าการลอบสังหารมักเป็นฝ่ายต่อต้านรัฐบาลมากกว่า เช่น รัสเซีย มีแกนนำฝ่ายค้านถูกลอบสังหาร และไม่สามารถปิดคดีได้เป็นจำนวนมาก โดยคนล่าสุดคือ อเล็กเซ นาวัลนี ซึ่งเสียชีวิตขณะอยู่ในคุกรัสเซีย เมื่อไม่กี่เดือนก่อน และก่อนหน้านั้นเขาถูกคนพยายามฆ่ามาแล้ว 2 ครั้ง โดยครั้งแรกถูกคนพ่นสารเคมีใส่หน้า และอีกครั้งถูกลอบวางยาพิษในน้ำดื่ม

เหตุลอบสังหารในไทยก็มีไม่น้อย แต่หาตัวคนผิดมารับโทษไม่ค่อยได้

ในไทยเองก็เคยมีเหตุการณ์พยายามลอบสังหารนายกรัฐมนตรีทักษิณ ชินวัตร ในเดือนมีนาคม 2006 โดยผู้ต้องหาคือ ร้อยโทธวัช กลิ่นชนะ นายทหารที่เคยเป็นคนขับรถส่วนตัว พลเอกพัลลภ ปิ่นมณี รองผู้อำนวยการกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน (กอ.รมน.) ในขณะนั้น ถูกตำรวจหน่วยอารักขานายกฯ ทักษิณ จับกุมพร้อมของกลางเป็นระเบิดทีเอ็นที-ซีโฟร์ และรีโมตคอนโทรล ขณะจอดรถอยู่ใต้สะพานข้ามแยกบางพลัด 

หลังการจับกุมร้อยโทธวัช มีการเปิดเผยจากฝั่งรัฐบาลในยุคนั้นว่า นี่คือความพยายามลอบสังหารทักษิณด้วยการลอบวางระเบิดรถยนต์ หรือคาร์บอมบ์ และต่อมายังมีคำสั่งปลด พลเอกพัลลภ จากตำแหน่งใน กอ.รมน. แต่ว่ากระแสการเมืองไทยในขณะนั้นกำลังเกิดการประท้วงต่อต้านรัฐบาลทักษิณอย่างหนัก ทำให้แกนนำพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย (พธม.) และสื่อในเครือ เรียกคดีคาร์บอมบ์นี้ว่า ‘คาร์บ๊อง’ 

ศูนย์วิจัยกรุงเทพโพลล์ สถาบันวิจัยมหาวิทยาลัยกรุงเทพ ถึงกับทำโพลสำรวจความเห็นประชาชนว่าคิดอย่างไรกับเรื่องคาร์บอมบ์ โดยเก็บข้อมูลเมื่อวันที่ 25-26 สิงหาคม พ.ศ. 2549 และสุ่มสำรวจประชาชนในกรุงเทพมหานคร จำนวน 25 เขต และปริมณฑล 3 จังหวัด จำนวน 1,174 คน พบว่าผู้ตอบแบบสอบถามเพียง 20.5 เปอร์เซ็นต์เท่านั้น ที่เชื่อว่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเป็นการมุ่งปองร้ายต่อทักษิณจริงๆ ขณะที่อีก 49.8 เปอร์เซ็นต์ เชื่อว่าเป็นการสร้างสถานการณ์ โดยในจำนวนนี้ 60.6 เปอร์เซ็นต์เชื่อว่ากระทำโดยฝ่ายรัฐบาล และอีก 20.3 เปอร์เซ็นต์ เชื่อว่ากระทำโดยฝ่ายต่อต้านรัฐบาล และอีก 19.1 เปอร์เซ็นต์ เชื่อว่ากระทำโดยฝ่ายอื่นหรือมือที่สาม

หลังการจับกุมผู้พยายามก่อเหตุคาร์บอมบ์ได้ไม่นาน สถานการณ์ทางการเมืองก็นำไปสู่การรัฐประหาร ในวันที่ 19 กันยายน และถูกขนานนามว่าเป็นชนวนความขัดแย้งทางการเมืองไทยในศตวรรษที่ 21 ซึ่งเรื้อรังยาวนานจนถึงปัจจุบัน ขณะที่ร้อยโทธวัช ถูกตัดสินจำคุก 4 ปี 6 เดือนใน พ.ศ. 2552 แต่ไม่ใช่จากข้อหาพยายามลอบสังหารอดีตผู้นำ เพราะบทลงโทษเกิดจากข้อหาละเมิดกฎหมายด้านการครอบครองอาวุธ

การลอบสังหารผู้นำในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมาของไทยจึงมีเพียงคดีคาร์บอมบ์-คาร์บ๊อง แต่ผู้ต่อต้านรัฐบาลซึ่งถูกลอบสังหารและถูกอุ้มหายกลับมีจำนวนมากมาย ในยุคทักษิณเป็นนายกฯ มีการอุ้มหาย สมชาย นีละไพจิตร ทนายความ และนักเคลื่อนไหวด้านสิทธิมนุษยชน และช่วงที่เกิดการเคลื่อนไหวของกลุ่มคนเสื้อแดงเพื่อต่อต้านผลพวงของคณะรัฐประหารก็มีการฆาตกรรมเกิดขึ้นอย่างอุกอาจ เช่น การลอบยิงสังหาร พลตรีขัตติยะ สวัสดิผล หรือ เสธ.แดง และการยิงสังหาร ไม้หนึ่ง ก.กุนที กวีนักเคลื่อนไหวทางการเมือง รวมถึงผู้ลี้ภัยทางการเมืองชาวไทยถูกลักพาตัวขณะอยู่ในต่างแดน และถูกพบว่าเสียชีวิตในยุคอดีตรัฐบาล พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ผู้ก่อรัฐประหาร ในปี 2557 ก็มีอีกหลายคดี

โศกนาฏกรรมที่เกิดกับฝ่ายต่อต้านรัฐบาลในช่วงเวลาเหล่านี้แทบจะไม่สามารถจับกุมผู้ก่อเหตุได้เลย จึงเป็นปริศนาอันย้อนแย้งว่าผู้อยู่เบื้องหลังการก่อเหตุเหล่านี้คือใครกันแน่ เพราะเหตุใดผู้มีอำนาจรัฐจึงดูเหมือนไม่ประสบความสำเร็จในการหาตัวผู้กระทำผิดมารับโทษสักเท่าไร 

อ้างอิง:

AP, Bangkok Poll, Bloomberg/ The Business Times, CNA, Combating Terrorism Center at West Point, The Conversation, The Guardian, Reuters, Statista