กว่าทศวรรษก่อนหน้านั้นความสัมพันธ์ระหว่างสองประเทศก็ลุ่มๆ ดอนๆ มาตลอด แต่ไม่ได้หมายความว่าทั้งสองประเทศจะเป็นศัตรูคู่แค้นกันมาตั้งแต่ต้น เพราะถ้าย้อนกลับไปช่วงเริ่มก่อตั้งประเทศอิสราเอลใหม่ๆ ก็นับว่าสถานการณ์วันนี้แตกต่างจากเมื่อก่อนอย่างมาก เนื่องจากครั้งนั้นตุรกีเป็นประเทศแรกที่ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม แต่ออกมาประกาศรับรองสถานะรัฐอิสราเอลแบบไม่กลัวสวนกระแสชาติอาหรับเพื่อนบ้าน 

นักวิชาการประวัติศาสตร์บางส่วนระบุว่า ความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีและอิสราเอลช่วงก่อตั้งประเทศใหม่ๆ นั้นถือว่าดีมาก มีการแลกเปลี่ยนทางทหาร การค้า และวัฒนธรรม เพราะยุคนั้นตุรกีอยู่ใต้การปกครองของ มุสตาฟา เคมาล อะตาเติร์ก รัฐบุรุษ (และเผด็จการ) ผู้ถูกยกให้เป็นบิดาแห่งสาธารณรัฐตุรกีหลังจากที่อาณาจักรออตโตมันล่มสลาย และนโยบายสำคัญอย่างหนึ่งของอะตาเติร์กคือการทำให้ตุรกีเป็นรัฐโลกวิสัย หรือรัฐฆราวาส (Secular State) ที่ทันสมัยเมื่อเทียบกับชาติมุสลิมอื่นๆ เพราะแยกเรื่องศาสนาออกจากการเมืองโดยเด็ดขาด 

มุสตาฟา เคมาล อะตาเติร์ก

อีกประเด็นที่นักวิชาการวิเคราะห์ว่าเป็นสาเหตุให้ตุรกีกับอิสราเอลเข้ากันได้ดีในยุคอะตาเติร์ก เนื่องจากชาวเติร์กซึ่งเป็นประชากรส่วนใหญ่ของตุรกีมีความเกี่ยวโยงกับวัฒนธรรมตะวันตกมากกว่าจะเกี่ยวโยงกับชนชาติอาหรับ เนื่องด้วยสมัยที่อาณาจักรออตโตมันเรืองอำนาจ สามารถแผ่ขยายอิทธิพลไปปกครองดินแดนหลายส่วนทั้งในยุโรป เอเชีย และแอฟริกาเหนือ แต่ชนชั้นนำส่วนใหญ่ล้วนมีเชื้อสายเติร์ก ขณะที่กลุ่มชนเผ่าซึ่งพูดภาษาอาหรับเกือบทั้งหมดคือผู้ถูกปกครอง 

เมื่อถึงยุคที่อาณาจักรออตโตมันค่อยๆ ล่มสลาย ส่วนหนึ่งก็เป็นผลจากการลุกขึ้นสู้และเรียกร้องอิสรภาพของกลุ่มชาตินิยมอาหรับที่เคยตกเป็นอาณานิคมในอดีต ประกอบกับระบอบสุลต่านในตุรกีที่เป็นศูนย์กลางอำนาจยุคอาณาจักรออตโตมันก็ถูกโค่นล้มโดยกลุ่มคนรุ่นใหม่เชื้อสายเติร์กที่มีแนวคิดเสรีนิยมภายใต้การนำของ เคมาล อะตาเติร์ก 

แม้กระทั่งช่วงที่เกิดสงครามอาหรับ-อิสราเอลในปี 1948 ซึ่งเป็ชนวนความขัดแย้งเรื้อรังระหว่างอิสราเอลและปาเลสไตน์มาจนถึงปัจจุบัน รัฐบาลตุรกียุคนั้นก็ยังประกาศจุดยืนเป็นพันธมิตรกับอิสราเอล ส่งผลสะเทือนต่อความสัมพันธ์กับกลุ่มประเทศอาหรับที่อยู่รอบด้านในตะวันออกกลางไม่น้อยเลย 

เพราะถ้าดูจาก 2 เหตุการณ์ที่แอร์โดอันเอ่ยอ้าง ก็จะเห็นได้ว่าเป็นการลงมือทำจริง ทั้งยังส่งผลสะเทือนต่อสถานการณ์ในประเทศและดินแดนที่ว่ามาทั้งคู่ 

กรณีแรก ‘ลิเบีย’ เป็นประเทศที่ต้องเผชิญกับความรุนแรงและความขัดแย้งแย่งชิงอำนาจอย่างหนัก หลังพันเอก มูอัมมาร์ กัดดาฟี ผู้นำเผด็จการที่ครองอำนาจเป็นเวลานานถูกโค่นล้มในปี 2011 องค์การ NATO ได้ส่งกำลังทหารเข้าไปแทรกแซงสถานการณ์ และรัฐบาลตุรกีซึ่งเป็นหนึ่งในสมาชิก NATO อนุมัติส่งทหารตุรกีไปประจำในลิเบียในปี 2020 เพื่อหนุนหลังรัฐบาลลิเบียในกรุงตริโปลีที่ได้รับการหนุนหลังจากประเทศตะวันตกสมาชิก NATO ทั้งหลาย มีผลให้กองกำลังฝ่ายต่อต้านซึ่งยึดฐานที่มั่นทางภาคตะวันออกและทางใตของลิเบียได้รับผลกระทบเช่นกัน

ประธานาธิบดีแอร์โออัน ผู้สนับสนุนอาเซอร์ไบจัน

ส่วนอีกกรณีคือ ดินแดนนากอร์โน-คาราบัค (Nagorno-Karabakh) ซึ่งเป็นข้อพิพาทระหว่างประเทศอาร์เมเนียและอาเซอร์ไบจาน มีการทำสงครามครั้งแรกระหว่างกลุ่มแบ่งแยกดินแดนเชื้อสายอาร์เมเนียกับกองทัพของอาเซอร์ไบจานช่วงปี 1991-1994 หลังจากนั้นมีการประกาศหยุดยิง แต่ก็ยังพบเห็นการปะทะระหว่างสองฝ่ายอยู่บ่อยๆ กระทั่งสงครามครั้งที่ 2 ปะทุขึ้นในปี 2020 ตุรกีภายใต้การนำของแอร์โดอันประกาศสนับสนุนฝั่งอาเซอร์ไบจาน ซึ่งมีทั้งการแสดงจุดยืนเคียงข้างและส่งความช่วยเหลือทางการทหารไปให้ 

ชาวอาร์เมเนียประท้วงกองทัพตุรกี

อาเซอร์ไบจานใช้มาตรการปิดกั้นเส้นทางลำเลียงเสบียงอาหารไปยังดินแดนนากอร์โน-คาราบัค สลับกับเกิดเหตุต่อสู้ปะทะระหว่างกองทัพอาเซอร์ไบจานและกลุ่มแบ่งแยกดินแดนเชื้อสายอาร์เมเนียขึ้นอย่างต่อเนื่อง จนเดือนกันยายน 2023 กองทัพอาเซอร์ไบจานยกระดับปฏิบัติการทางทหาร และยึดดินแดนคืนจากกลุ่มต่อต้านได้สำเร็จ นำไปสู่การทำข้อตกลงยุติศึก 

และในเดือนมกราคม 2024 กลุ่มต่อต้านที่เคยตั้งตัวเป็นรัฐบาลแห่งสาธารณรัฐนากอร์โน-คาราบัค (แต่ไม่ได้รับการรับรองจากนานาประเทศ) ได้ประกาศยุบดินแดนเป็นการถาวร และมีผู้อพยพลี้ภัยไปยังอาร์เมเนียเป็นจำนวนมาก

สงครามในนากอร์โน-คาราบัค

ทั้งสองเหตุการณ์มีน้ำหนักเพียงพอที่จะทำให้ประชาคมโลกต้องจับตาท่าทีของตุรกีว่ารัฐบาลภายใต้การนำของแอร์โดอันอาจตัดสินใจบุกอิสราเอลจริงๆ และนักวิเคราะห์จากสถาบัน AEI ในสหรัฐฯ ก็เตือนว่าผู้นำประเทศต่างๆ โดยเฉพาะสหรัฐฯ ควรแสดงท่าทีให้ชัดเจนว่าไม่เห็นด้วยกับการกระทำดังกล่าวของแอร์โดอัน โดยมีการยกตัวอย่างกรณี ซัดดัม ฮุสเซน ที่ขู่ว่าจะบุกคูเวต แต่สหรัฐฯ ไม่ได้แสดงปฏิกิริยาใดอย่างจริงจัง ทำให้อดีตผู้นำอิรักตีความว่านี่คือการเปิดไฟเขียวให้บุกคูเวตได้ 

แต่นักวิเคราะห์อีกฝั่งหนึ่งประเมินว่าแอร์โดอันไม่น่าจะบุกอิสราเอลจริง โดยเหตุผลหนึ่งที่ทำให้คิดเช่นนี้เป็นเพราะพฤติกรรมแต่ดั้งเดิมของแอร์โดอันที่ถูกวิจารณ์อยู่บ่อยๆ ว่า ‘ปากไว’ และมักพูดจาเร้าอารมณ์เกินจริงเพื่อปลุกระดมกลุ่มผู้สนับสนุน การกล่าวว่าจะบุกอิสราเอลครั้งนี้จึงไม่น่าจะเกิดขึ้นจริง

ส่วนผู้ที่เห็นต่างด้วยเหตุผลอื่น มองว่าตุรกีจะไม่บุกอิสราเอล เพราะสถานะของอิสราเอลต่างจากทั้งลิเบียและนากอร์โน-คาราบัค ซึ่งถ้าจะสรุปแบบคร่าวๆ คือสองดินแดนหลังอ่อนแอจากความขัดแย้งภายใน มีการก่อเหตุรุนแรงเพื่อแย่งชิงอำนาจจนรัฐบาลไร้เสถียรภาพ การที่ตุรกีส่งกำลังทหารเข้าไปแทรกแซงจึงส่งผลกระทบอย่างมาก ขณะที่ฝั่งอิสราเอลนั้นมีความเข้มแข็งทางทหารไม่แพ้กัน อาวุธยุทโธปกรณ์และการครอบครองนิวเคลียร์ก็เหนือกว่าตุรกี ทั้งยังมีพันธมิตรเป็นชาติมหาอำนาจอย่างสหรัฐฯ การบุกอิสราเอลจึงไม่ใช่เรื่องง่ายๆ เหมือนกับการบุกลิเบียหรือนากอร์โน-คาราบัค

เบนจามิน เนทันยาฮู

อย่างไรก็ดี ถ้าตุรกีบุกอิสราเอลจริงๆ ก็สามารถสร้างความกดดันอย่างใหญ่หลวงให้กับอิสราเอลและประเทศพันธมิตรได้ เพราะตุรกีอาจใช้วิธีปิดกั้นเส้นทางเดินเรือระหว่างประเทศบริเวณช่องแคบตุรกี ซึ่งเป็นเส้นทางลำเลียงที่สำคัญต่อเศรษฐกิจโลก เชื่อมต่อระหว่างทะเลอีเจียน ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน และทะเลดำ ทำให้มีนักวิเคราะห์เตือนว่าต่อให้ตุรกีเพียงแค่ข่มขู่ นานาประเทศก็ไม่ควรวางเฉย แต่ควรแสดงท่าทีอะไรบางอย่างออกมาเพื่อให้รู้ว่าไม่เห็นด้วยกับความขัดแย้งระหว่างประเทศที่อาจส่งผลกระทบลุกลามไปทั่วโลกได้