หลังจากส่งทหารกว่า 5,000 นายบุกเข้าไปในดินแดนรัสเซียนาน 2 สัปดาห์ รัฐบาลยูเครนประกาศในวันที่ 19 สิงหาคม 2024 ว่ากองทัพยูเครนสามารถยึดสถานที่สำคัญในภูมิภาคเคิร์สก์ของรัสเซียได้ทั้งหมด 84 แห่ง รวมเป็นระยะทางกว่า 1,150 กิโลเมตรตามแนวชายแดนระหว่างยูเครน-รัสเซีย และยังระเบิดสะพานข้ามแม่น้ำไปอีก 3 แห่ง ตัดเส้นทางลำเลียงความช่วยเหลือและกำลังพลของรัสเซียไม่ให้เข้าสู่พื้นที่ยุทธศาสตร์

สะพานข้ามแม่น้ำซีมในเคิร์สก์ถูกระเบิด

ก่อนหน้านี้ ประธานาธิบดีเซเลนสกีแห่งยูเครนระบุกับสื่อต่างประเทศถึงเหตุผลที่บุกรัสเซียว่าเป็นเพราะ ‘ไม่มีใครอยากเป็นผู้แพ้’ และบอกว่านี่เป็นการส่งสงครามคืนสนองให้กับประธานาธิบดีปูติน ซึ่งเปิดฉากโจมตีก่อนในสงครามรัสเซีย-ยูเครนที่ยืดเยื้อมาตั้งแต่ปี 2022 แต่ล่าสุดเซเลนสกีแถลงเป้าหมายในปฏิบัติการทางทหารครั้งนี้อย่างชัดเจนเป็นครั้งแรกว่า ต้องการให้ภูมิภาคเคิร์สก์เป็นดินแดนกันชนทางตะวันออกเฉียงเหนือของยูเครนและทางภาคตะวันตกของรัสเซีย พร้อมย้ำว่าการบุกรุกของยูเครนอาจเป็นเงื่อนไขสำคัญที่จะบีบรัสเซียให้เข้าสู่กระบวนการเจรจาต่อรองยุติสงครามได้ 

อย่างไรก็ดี ประธานาธิบดีปูตินแห่งรัสเซียไม่ได้มีปฏิกิริยาตอบโต้ต่อสถานการณ์นี้มากนัก หลังจากแถลงผ่านสื่อในประเทศว่ายูเครนจะถูกตอบโต้กลับอย่างสาสม และย้ำว่าจะไม่มีการเจรจาต่อรองใดๆ เกิดขึ้นทั้งนั้น 

วลาดิเมียร์ ปูติน

จากนั้นปูตินก็ออกเดินทางไปเยือนอาเซอร์ไบจานตามกำหนดการปฏิบัติภารกิจระหว่างประเทศ สะท้อนว่าตัวเขาไม่ได้ให้ความสำคัญกับการรุกคืบของยูเครนมากนัก แต่นักวิเคราะห์ประเมินว่าการที่ปูตินเงียบไปนานถึง 24 ชั่วโมงเต็มๆ หลังเกิดเหตุยูเครนบุกรุก แสดงให้เห็นว่าปูตินเองก็อาจรับมือกับสถานการณ์นี้ไม่ทันเช่นกัน 

เพราะนี่คือการรุกรานด้วยอาวุธครั้งใหญ่สุดที่เกิดขึ้นในรัสเซียหลังยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 และพื้นที่แห่งนี้ยังเป็นสมรภูมิที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ เพราะเป็นดินแดนที่กองทัพแดงอันเกรียงไกรแห่งสหภาพโซเวียตในอดีตยืนหยัดรักษาเอาไว้ได้ ทำให้กองทัพนาซีเยอรมนีต้องล่าถอย นำไปสู่การยอมแพ้ในสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่การที่กองทัพยูเครนบุกเข้ายึดครองดินแดนได้ในเวลาไม่นาน สะท้อนว่าป้อมปราการที่เคยแข็งแกร่งในอดีตไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป

การบุกรุกของยูเครนจึงมีนัยทางยุทธศาสตร์มากกว่าคิดจะยึดครองดินแดนจริงๆ แต่เป็นการสะท้อนว่าชีวิตของประชาชนรัสเซียภายใต้รัฐบาลปูตินไม่ได้ปลอดภัยไร้กังวลเสมอไป นี่จึงเป็นการโจมตีที่จุดแข็งของปูตินโดยตรง เนื่องจากที่ผ่านมาปูตินมักกล่าวอ้างประเด็นความมั่นคงและการปกป้องดินแดนอธิปไตยในการบริหารประเทศและสร้างความชอบธรรมให้กับการรุกรานประเทศอื่นๆ ในสมัยที่เขาเป็นรัฐบาล ไม่ว่าจะเป็นการทำสงครามกับจอร์เจียในปี 2008 เพื่อหนุนหลังการแบ่งแยกดินแดนในเซาท์ออสซีเชีย หรือการส่งทหารเข้าไปยังดินแดนไครเมียของยูเครนในปี 2014 จนนำไปสู่การจัดลงประชามติแยกตัวเป็นอิสระจากยูเครน และล่าสุดก็คือการบุกรุกไปยังภาคตะวันออกของยูเครน จนกลายเป็นสงครามที่ดำเนินต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

รถกองทัพรัสเซีย

การทำสงครามยูเครนทำให้รัสเซียเกณฑ์ทหารและระดมกำลังพลสำรองเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ แม้ประชาชนที่มีแนวคิดชาตินิยมจะสนับสนุนการทำสงครามยูเครนเพื่อแสดงแสนยานุภาพอันยิ่งใหญ่ แต่การเพลี่ยงพล้ำให้ยูเครนบุกเข้ามายึดดินแดนรัสเซียได้ถือเป็นความล้มเหลวที่น่าอับอายของกองทัพ ซึ่งส่งผลต่อภาพลักษณ์ผู้นำบุรุษเหล็กและป้อมปราการอันแข็งแกร่งของปูตินด้วยเช่นกัน

สำนักข่าว The Washington Post รายงานอ้างอิงการประชุมเรื่องยูเครนซึ่งถูกถ่ายทอดผ่านสื่อของรัสเซีย บ่งชี้ให้เห็นว่าปูตินมีสีหน้าเคร่งขรึม และสั่งให้นายทหารระดับสูงกับหน่วยงานความมั่นคงจัดการยุติเรื่องนี้โดยเร็วที่สุด แต่ไม่ได้พูดอะไรที่เป็นยุทธศาสตร์สำคัญหรือคำแนะนำที่เป็นรูปธรรม จากนั้นก็เดินทางไปอาเซอร์ไบจานเหมือนไม่สนใจเรื่องนี้อีก ซึ่งแม้จะดูเหมือนไม่หวั่นไหว แต่อีกทางหนึ่งก็อาจเป็นภาพสะท้อนว่าปูตินต้องการปัดภาระความรับผิดชอบจากผลพวงของสงครามยูเครนให้กับเจ้าหน้าที่ใต้บังคับบัญชา ทั้งที่ผู้จุดชนวนสงครามตั้งแต่ต้นก็คือตัวปูตินเองที่ต้องการ ‘สั่งสอน’ ยูเครนที่คิดฝักใฝ่เข้าร่วมเป็นสมาชิกองค์การนาโต

ภาพจากคลิปเหตุการณ์กองทัพรัสเซียควบคุมตัวทหารยูเครน

นอกจากนี้ยังมีการวิเคราะห์ด้วยว่าวิธีบริหารประเทศแบบเผด็จการและอำนาจนิยมทำให้ผู้อยู่ใต้บังคับบัญชาของปูตินเลี่ยงจะรายงานข้อเท็จจริงที่เป็นเชิงลบ เห็นได้จากพลเอกวาเลอรี เกราซิมอฟ (Valery Gerasimov) หัวหน้าฝ่ายเสนาธิการซึ่งรับผิดชอบเรื่องสงครามยูเครน ออกมาแถลงว่า กองทัพรัสเซียสกัดทหารยูเครนไว้ได้ 2,800 นาย และควบคุมสถานการณ์ได้แล้วตั้งแต่วันแรกที่มีการบุกภูมิภาคเคิร์สก์เมื่อ 6 สิงหาคม 2024 แต่ไม่นานหลังจากนั้นก็มีหลักฐานเป็นคลิปวิดีโอออกมาจากหลายฝั่ง บ่งชี้ว่าเหตุการณ์ในพื้นที่ไม่ได้เป็นไปอย่างที่เกราซิมอฟประกาศผ่านสื่อ 

พลเอกวาเลอรี เกราซิมอฟ 

คลิปเหตุการณ์ในเคิร์สก์มาจากประชาชนรัสเซียที่ต้องอพยพออกจากพื้นที่ และมีอีกหลายคลิปที่ถูกบันทึกและเผยแพร่โดยทหารยูเครน แสดงให้เห็นว่ากองทัพรัสเซียยังไม่สามารถตีโต้หรือยึดคืนพื้นที่จากยูเครนได้ ทำให้บล็อกเกอร์รัสเซียที่มีแนวคิดชาตินิยมประณามว่าเกราซิมอฟโกหก-หลอกลวง ทั้งยังเรียกร้องให้กองทัพรัสเซียรีบหาทาง ‘เอาคืน’ ยูเครนโดยเร็ว ทำให้เกราซิมอฟออกมายอมรับภายหลังว่าสถานการณ์ในเคิร์สก์นั้นเรียกได้ว่า ‘ยากลำบาก’ อยู่เหมือนกัน

นักวิเคราะห์ประเมินว่าถ้าเกราซิมอฟไม่ได้จงใจปกปิดข้อเท็จจริง ก็มีความเป็นไปได้ว่าเขาอาจจะถูกนายทหารใต้บังคับบัญชาปิดบังสถานการณ์จริงในที่เกิดเหตุ ซึ่งไม่ว่าจะอย่างไรก็บ่งชี้ว่าการบริหารประเทศของปูตินไม่ได้ดำเนินไปโดยมีข้อเท็จจริงเป็นพื้นฐาน แต่ถูกขับเคลื่อนด้วยความกลัวและการสร้างภาพชวนเชื่อ และก่อนหน้านี้รัฐบาลปูตินก็ถูกท้าทายมาแล้วด้วยกองกำลังกลุ่มวากเนอร์ (Wagner Group) นำโดยอดีตพันธมิตรปูตินอย่าง เยฟเกนี ปริโกซิน ซึ่งมีเรื่องขัดแย้งกับขั้วอำนาจรัสเซียถึงขั้นยกพลเกือบจะถึงกรุงมอสโก แต่สถานการณ์คลี่คลายเพราะปริโกซินหลบหนีออกนอกประเทศไปก่อน และเสียชีวิตในเหตุเครื่องบินระเบิดในอีก 2 เดือนต่อมา