ช่วงค่ำของวันที่ 19 กันยายน 2549 เกิดการรัฐประหาร ยึดอำนาจ ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น 

สาเหตุของการรัฐประหารมีมากมายสารพัด จุดประกายจากรายการ ‘เมืองไทยรายสัปดาห์’ ของ สนธิ ลิ้มทองกุล โจมตีทักษิณด้วยข้อหาการทุจริต ทำตัวเทียมเจ้า ขายสมบัติชาติ ฆ่าตัดตอนทำสงครามยาเสพติด เรียกผู้ก่อเหตุภาคใต้ว่าโจรกระจอก กรณีกรือเซะ ตากใบ เอื้อผลประโยชน์พวกพ้อง แทรกแซงสื่อ พัฒนากลายเป็นม็อบพันธมิตร ลุกลามเป็นความจงเกลียดจงชังนักการเมืองชั่วร้าย ทวงคืนพระราชอำนาจ และขอนายกฯ พระราชทาน

บวกกับความไม่พอใจของชนชั้นนำ ว่ารัฐบาล ทักษิณ ชินวัตร และพรรคไทยรักไทย มีลักษณะเป็น ‘เผด็จการเสียงข้างมาก’ จึงเกิดเครือข่ายฝ่ายตรงข้ามเรียกร้องให้มี ‘ช่องทางพิเศษ’ จัดการกับรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งของประชาชน

 พลเอกสนธิ บุญยรัตกลิน

และ ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรีคนที่ 23 ก็ถูก พลเอกสนธิ บุญยรัตกลิน ผู้บัญชาการทหารบก ในนามคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข (คปค.) ยึดอำนาจ

เมื่อปีที่แล้ว ทักษิณ ชินวัตร เดินทางกลับไทย รับโทษจำคุก 8 ปี จาก 3 คดี แต่ได้รับการพระราชทานอภัยลดโทษเหลือ 1 ปี จากนั้นรักษาตัวที่โรงพยาบาลตำรวจ ก่อนจะถูกพักโทษและเดินทางกลับบ้านได้ กระทั่งก่อนครบรอบ 1 ปี การเดินทางกลับไทย 22 สิงหาคม ไม่นาน ทักษิณก็ได้รับการพระราชทานอภัยโทษ

ทั้งสนธิแกนนำพันธมิตร และสนธิผู้นำรัฐประหาร แสดงท่าทีต่อการกลับมาของทักษิณไปในทางเดียวกันว่า ‘รับได้’ 

เวลาผ่านไป 18 ปี หลังรัฐประหาร 19 กันยายน 2549 ตอนนี้ทักษิณไม่ได้แค่ได้รับความเป็นธรรมคืนส่วนหนึ่งเพื่อชดเชยเวลา 17 ปีที่หายไป แต่นายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันก็ยังคงเป็นคนของตระกูลชินวัตร อิ๊งค์-แพทองธาร และเครือข่ายพรรคทหารของ พลเอกประวิตร วงษ์สุวรรณ ในฐานะพรรคที่รองรับการรัฐประหาร 2557 ล้มรัฐบาล ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ก็ถูกแก้แค้นจนต้องหลุดจากพรรคร่วม และพลเอกประวิตรเองก็เผชิญสถานการณ์ทางการเมืองไม่สู้ดีนัก ตั้งแต่การทำร้ายสื่อมวลชนมาจนถึงกรณีเจ้าของเสียงปริศนาในคลิปเสียงหลุด

เวทีชุมนุมหยุดระบอบทักษิณ 7 กันยายน 2567

แม้จะมีเครือข่ายต่อต้านทักษิณพร้อมจะปลุกความกลัว ‘ผีทักษิณ’ และขับไล่ตระกูลชินวัตรให้พ้นเวทีการเมือง แต่ดูเหมือนว่ากระแสนี้จะแผ่วเบาและจุดไม่ติดเหมือนเมื่อสองทศวรรษก่อน จากภาพข่าวแสดงให้เห็นว่า กลุ่มคนถือมือตบ เป่านกหวีด ใส่เสื้อเหลือง มีผ้าลายธงชาติคาดหัว อันเป็นสัญลักษณ์ตกค้างจากยุคการชุมนุมของพันธมิตรและ กปปส. ก็มีจำนวนน้อยเกินกว่าจะแสดงพลังอะไรได้เหมือนที่คิด

ทักษิณ และ แพทองธาร ชินวัตร

จากรัฐประหาร 2549 ถึงวันที่เพื่อไทยตั้งรัฐบาลโดยมี แพทองธาร เป็นนายกฯ จึงเท่ากับว่า ทักษิณต้องใช้เวลาถึง 18 ปี จากวันที่ต้องหลบหนี พ่ายแพ้ ก่อนกลับมาอย่างผู้ชนะ 

รัฐธรรมนูญฉบับรับๆ ไปก่อนค่อยแก้ทีหลัง

ผลของการรัฐประหาร 2549 ทำให้รัฐธรรมนูญ 2540 ที่ว่ากันว่าเป็นฉบับที่เป็นของประชาชนมากที่สุด ถูกฉีก และต้องมีการร่างฉบับใหม่ขึ้นมา

ที่มาของรัฐธรรมนูญฉบับ 2550 เริ่มต้นจาก คมช. แต่งตั้งสมัชชาแห่งชาติ จากนั้นสมัชชาแห่งชาติคัดเลือกสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ จากนั้นยังต้องผ่านการคัดกรองและแต่งตั้งโดย คมช. ซึ่งเป็นผู้ทำรัฐประหารยึดอำนาจ ทักษิณ ชินวัตร อีกครั้งหนึ่ง

รายละเอียดที่น่าสนใจของรัฐธรรมนูญ 2550 คือมีนัยถึงการสกัดกั้นทักษิณ ป้องกันไม่ให้เครือข่ายพรรคไทยรักไทยเติบโตและกลับมามีอำนาจอีก เช่น ห้ามเป็นนายกรัฐมนตรีเกิน 2 สมัย ห้ามไม่ให้รัฐบาลรักษาการช่วงยุบสภาจนถึงการเลือกตั้ง และทำให้มีสมาชิกวุฒิสภา (สว.) จากการแต่งตั้ง จากของเดิมที่เคยมาจากการเลือกตั้ง

คำพูดติดปากในบทสนทนาของผู้คนในปี 2550 ถึงเรื่องรัฐธรรมนูญ คือคำถามว่า ‘รับ’ หรือ ‘ไม่รับ’ ที่ต่อมาถูกกลบด้วยกระแส ‘รับไปก่อน แก้ทีหลัง’ ผลการออกประชามติรัฐธรรมนูญ 2550 จึงออกมาเป็น เห็นชอบ 57.81 เปอร์เซ็นต์ ไม่เห็นชอบ 42.19 เปอร์เซ็นต์

กลไกหลังรัฐประหาร การกำจัดมรดกระบอบทักษิณ

หลังมีรัฐธรรมนูญใหม่ ‘รัฐบาลขิงแก่’ ของพลเอกสุรยุทธ์ก็เตรียมส่งต่ออำนาจให้รัฐบาลพลเรือน แต่กลไกที่คิดกันว่าออกแบบมาอย่างดีเพื่อป้องกันไม่ให้กลุ่มการเมืองในสายสกุลชินวัตรกลับมา ก็ใช้ไม่ได้กับการเลือกตั้ง 23 ธันวาคม 2550 ชนชั้นนำประเมินพลาด เพราะชัยชนะตกเป็นของพรรคพลังประชาชน หน่อเนื้อของไทยรักไทย ที่ได้ สส. ไป 377 คน จากทั้งหมด 480 คน โดยมี สมัคร สุนทรเวช เป็นนายกรัฐมนตรี

ดังนั้น แม้ตัวอักษรในรัฐธรรมนูญจะมีโจทย์บางอย่างชัดเจน แต่ในทางปฏิบัติ เครือข่ายของ ทักษิณ ชินวัตร ก็ยังกลับมาได้ ด้วยชัยชนะท่วมท้นจากการเลือกตั้ง

และ 28 กุมภาพันธ์ 2551 ทักษิณเดินทางกลับประเทศไทยครั้งแรกหลังรัฐประหาร แต่ก็เป็นเพียงช่วงสั้นๆ หลังรายงานตัวเพื่อเข้าสู่กระบวนการดำเนินคดี ทักษิณขอเดินทางออกนอกประเทศในวันที่ 31 กรกฎาคม-10 สิงหาคม 2551 โดยให้เหตุผลว่า ต้องการไปชมการแข่งขันกีฬาโอลิมปิก ที่ปักกิ่ง ประเทศจีน และไม่ได้กลับมาตามนัดของศาล

แต่เพราะเป็นสาแหรกของไทยรักไทย ทำให้รัฐบาล สมัคร สุนทรเวช ต้องเผชิญวิบากกรรมต่อเนื่อง ทั้งการชุมนุมขับไล่ของกลุ่มพันธมิตร ที่ยังมีกิจกรรมทางการเมืองต่อเนื่องตั้งแต่ก่อนรัฐประหาร 2549 เพื่อถอนราก ‘ระบอบทักษิณ’ ออกไปจากการเมืองไทย โดยพันธมิตรกล่าวหาว่า นายกฯ สมัครเป็นนอมินีของทักษิณ และมีผลประโยชน์ทับซ้อน

สมัคร สุนทรเวช

ตามมาด้วยตุลาการภิวัฒน์ (อีกแล้ว) โดยศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยเมื่อ กันยายน 2551 ให้ สมัคร สุนทรเวช พ้นตำแหน่งนายกฯ จากกรณีเป็นลูกจ้างจัดรายการ ‘ชิมไปบ่นไป’ 

เครือข่ายการเมืองของ ทักษิณ ชินวัตร ยังคงรักษาอำนาจไว้ได้ โดยการเปลี่ยนตัวนายกฯ เป็น สมชาย วงศ์สวัสดิ์ แต่การชุมนุมของพันธมิตรยังเข้มข้น ทั้งปิดสนามบิน ล้อมทำเนียบฯ ทำให้สมชายเป็นนายกฯ ที่ไม่มีโอกาสได้เข้าห้องทำงาน  

และตุลาการภิวัฒน์ก็มีบทบาทสำคัญในความพยายามกำจัดระบอบทักษิณอีกครั้ง โดยวินิจฉัยยุบพรรคพลังประชาชน 2 ธันวาคม 2551 เนื่องจากรองหัวหน้าพรรค ยงยุทธ ติยะไพรัช ทุจริตเลือกตั้ง และให้ สมชาย วงศ์สวัสดิ์ พ้นตำแหน่งนายกฯ กรรมการบริหารพรรค 109 คน หรือกลุ่ม ‘บ้านเลขที่ 109’ ถูกตัดสิทธิ์ทางการเมือง 

ขั้วอำนาจทางการเมืองเปลี่ยนไปอยู่ในมือ อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ ตามความต้องการของฝ่ายตรงข้ามทักษิณ พร้อมๆ กับข้อกล่าวหาว่า ‘ตั้งรัฐบาลในค่ายทหาร’ โดย 22 สส.พรรคพลังประชาชนซึ่งเป็นกลุ่มของ เนวิน ชิดชอบ ได้ยกมือโหวตให้อภิสิทธิ์เป็นนายกฯ จนทำให้เกิดข่าวลือถึงวรรคทองที่เนวินกล่าวต่อทักษิณว่า “มันจบแล้วครับนาย” 

การขึ้นสู่ตำแหน่งนายกฯ ของอภิสิทธิ์ ทำให้เกิดปรากฏการณ์ม็อบชนม็อบ โดยกลุ่มคนเสื้อแดงเคลื่อนพลจากหลายจังหวัด เข้ามาชุมนุมที่กรุงเทพฯ เพื่อเรียกร้องให้อภิสิทธิ์ยุบสภา ลาออก เนื่องจากไม่มีความชอบธรรมในตำแหน่งนายกฯ เพราะไม่ได้ชนะการเลือกตั้ง ขณะที่ม็อบเสื้อเหลืองในกรุงเทพฯ เริ่มต่อต้าน ก่อนจะพัฒนาไปสู่ ‘กลุ่มเสื้อหลากสี’ นำโดย หมอตุลย์ สิทธิสมวงศ์ ที่เป็นต้นกำเนิดของคำว่า ‘สลิ่ม’ ที่นิยมใช้เป็นถ้อยคำทางการเมืองในยุคหลัง 

การชุมนุมของคนเสื้อแดงในนามแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ (นปช.) ที่ประกอบด้วยกลุ่มเรียกร้องประชาธิปไตย กลุ่มต่อต้านเผด็จการล้มรัฐบาลจากการเลือกตั้ง และกลุ่มคนรักทักษิณ จบลงที่การล้อมปราบสลายการชุมนุม จากกระบวนการพิสูจน์หลักฐาน พบว่ากระสุนส่วนหนึ่งชัดเจนว่ามาจากฝั่งทหาร ผลของการสลายการชุมนุมทำให้มีผู้เสียชีวิต 99 ศพ 

ผลเลือกตั้ง 2554 ทำให้รัฐประหาร 2549 ดูแย่

หลังสลายการชุมนุม กระแสความนิยมของ อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ และพรรคประชาธิปัตย์ ตกลง ผลการเลือกตั้งแลนด์สไลด์ ชัยชนะของเพื่อไทยจากการหาเสียงเพียง 49 วัน เป็นหลักฐานว่าคนจำนวนมากต้องการตบหน้าประชาธิปัตย์ ชนชั้นนำประเมินพลาดอย่างแรงอีกครั้ง เพราะเสียงของประชาชนขณะนั้น มอบความไว้วางใจให้พรรคเพื่อไทยและคนนามสกุลชินวัตร ทำให้ ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ได้เป็นนายกฯ หญิงคนแรก 

ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร

เครือข่ายของทักษิณไม่เคยหายไปจากวงการเมือง ไม่มีใครปฏิเสธว่าพรรคเพื่อไทยกับ ทักษิณ ชินวัตร มีความเกี่ยวข้องกัน การที่อำนาจบริหารอยู่ในมือพรรคเพื่อไทย จึงเป็นโอกาสให้ทักษิณคาดหวังถึงการกลับบ้าน 

แต่ความพยายามออกนิรโทษกรรมสุดซอย เพื่อเปิดทางให้ผู้กระทำความผิดในความขัดแย้งทางการเมืองพ้นโทษ ก็ทำให้รัฐบาลยิ่งลักษณ์สะดุดขาตัวเอง เพราะทำให้เกิดการชุมนุมครั้งใหญ่ของม็อบ กปปส. 

การชุมนุมที่นำโดย สุเทพ เทือกสุบรรณ และมวลมหาประชาชนนับล้านนำไปสู่การรัฐประหาร โดย พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ยึดอำนาจล้มรัฐบาลยิ่งลักษณ์ 

เพราะรัฐประหาร 19 กันยายน 2549 ถูกพิสูจน์แล้วว่าเสียของและล้มเหลว ไม่สามารถทำตามวัตถุประสงค์ตั้งต้น คือเอาตระกูลชินวัตรออกไปจากการเมืองไทยได้ รัฐประหาร 2557 จึงเป็นเหมือนการแก้มือ และใช้ข้อผิดพลาดของรัฐประหารครั้งก่อนเป็นบทเรียน

นายกฯ ยิ่งลักษณ์ และ พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา

พลเอกประยุทธ์ทำสำเร็จในการครองอำนาจยาวนาน ทั้งหลังการรัฐประหาร และการเลือกตั้ง 2562 ที่ทำให้พูดได้เต็มปากว่า เป็นนายกฯ ที่มาตามกระบวนการประชาธิปไตย 

มรดกชิ้นสำคัญของรัฐประหาร 2557 คือรัฐธรรมนูญ 2560 ที่มีกลไกซับซ้อนกว่าเดิม แก้ไขได้แสนยากเย็น มี สว. แต่งตั้ง และถูกกำกับอีกชั้นด้วยยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี ที่จะทำให้ฝ่ายอนุรักษนิยมและชนชั้นนำสามารถกำหนดทิศทางของประเทศไว้ได้อีกนาน แม้ผู้นำจะไม่ใช่ พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา