กฎหมายรัฐธรรมนูญฟิลิปปินส์เปิดโอกาสให้ผู้ที่ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีไม่ต้องมาจากพรรคเดียวกันก็ได้ ทำให้ปัจจุบันฟิลิปปินส์มีประธานาธิบดีจากพรรค PFP (Partido Federal ng Pilipinas) คือ เฟอร์ดินานด์ มาร์กอส จูเนียร์ หรือ ‘บองบอง’ และรองประธานาธิบดี ซารา ดูแตร์เต จากพรรค HNP (Hugpong ng Pagbabago) แต่ล่าสุดมีกรณีรองประธานาธิบดีอ้างว่าตัวเองถูกปองร้าย จึงประกาศผ่านสื่อเมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน 2024 ว่าเธอจะจ้างคนไปสังหารประธานาธิบดีบองบองและสุภาพสตรีหมายเลขหนึ่ง รวมถึงประธานสภาผู้แทนราษฎร เพื่อเป็นการตอบโต้ถ้าหากว่าตัวเธอไม่ปลอดภัยในวันใดวันหนึ่ง 

ซารา ดูแตร์เต

แม้รองประธานาธิบดีจะปรับเปลี่ยนท่าทีในเวลาต่อมาไม่นาน โดยบอกว่าการพูดว่า ‘จะลงมือสังหาร’ กับการ ‘ก่อเหตุสังหารคนจริงๆ’ มีความแตกต่างกันอยู่ พร้อมทั้งบอกว่าสื่อและนักการเมืองขั้วตรงข้ามตีความคำพูดเสียดสีประชดประชันของเธอใหญ่โตเกินจริง ทำให้เจ้าหน้าที่กระทรวงยุติธรรมออกมาให้ข่าวพฤติกรรมข่มขู่ผู้นำประเทศว่าเป็นสิ่งที่ไม่อาจปล่อยผ่านได้ง่ายๆ และถ้าหากประธานาธิบดีมีอันตรายจริงๆ ผู้ได้ประโยชน์มากที่สุดก็คือรองประธานาธิบดีที่จะต้องขึ้นดำรงตำแหน่งรักษาการแทน คำพูดและท่าทีของ ซารา ดูแตร์เต จึงดูไม่ใช่เรื่องล้อเล่น

เฟอร์ดินานด์ 'บองบอง' มาร์กอส

นักวิเคราะห์การเมืองในสื่อต่างประเทศมองว่า ชนวนเหตุที่ทำให้ ซารา ดูแตร์เต ออกมาข่มขู่ บองบอง มาร์กอส เป็นเพราะทั้งคู่มีปัญหาขัดแย้งกันอย่างหนักช่วงปีที่ผ่านมา เนื่องจากประธานาธิบดี บองบอง มาร์กอส เปิดโอกาสให้ สส.พรรคแนวร่วมรัฐบาลตั้งคณะกรรมการไต่สวนพฤติกรรมของอดีตประธานาธิบดี โรดรีโก ดูแตร์เต พ่อของรองประธานาธิบดี ซารา ดูแตร์เต ขณะดำรงตำแหน่งผู้นำประเทศช่วงปี 2016-2022 เพราะองค์กรสากลด้านสิทธิมนุษยชนกล่าวหามาตลอดว่าดูแตร์เตผู้พ่อใช้อำนาจเกินกว่าเหตุในสงครามกวาดล้างยาเสพติด ทำให้ประชาชนจำนวนมากเสียชีวิตโดยไม่ได้รับความเป็นธรรม รวมถึงข้อกล่าวหาว่าอดีตประธานาธิบดีดูแตร์เตทุจริตใช้งบประมาณของประเทศไปกับเรื่องส่วนตัวและเอื้อประโยชน์ต่อสมาชิกครอบครัว

การตรวจสอบอดีตประธานาธิบดีดูแตร์เตย้อนหลังภายใต้รัฐบาล มาร์กอส จูเนียร์ ถูกมองเป็นการ ‘แทงข้างหลัง’ ในสายตาของผู้สนับสนุนดูแตร์เต เพราะช่วงปี 2022 ที่ดูแตร์เตผู้พ่อกำลังจะพ้นตำแหน่ง เขาได้ผลักดันให้ลูกสาวลงสมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีแทนตัวเอง จนกลายเป็นคู่แข่งคนสำคัญของ บองบอง มาร์กอส แต่สุดท้ายแล้ว ซารา ดูแตร์เต ก็ยอมจับมือกับคู่แข่งและยอมรับตำแหน่งรองประธานาธิบดี ซึ่งนักวิเคราะห์มองว่าเป็นเหตุผลสำคัญอีกเหตุผลหนึ่งที่ทำให้ บองบอง มาร์กอส ได้รับเลือกด้วยคะแนนถล่มทลายในปีนั้น 

แต่เวลาผ่านไป 2 ปีกว่า ประธานาธิบดี บองบอง มาร์กอส กลับเปิดทางให้อดีตประธานาธิบดีถูกไต่สวนความผิด ทำให้ความร่วมมือในวันก่อนกลายเป็นความแตกหัก รองประธานาธิบดี ซารา ดูแตร์เต จึงถอนตัวจากการร่วมรัฐบาลกับบองบอง มาร์กอสไปตั้งแต่เดือนกรกฎาคม 2024 และหลังจากนั้นทั้งคู่ก็แลกเปลี่ยนคำประชดประชันและเหน็บแนมกันอยู่หลายครั้ง จนกระทั่งครั้งล่าสุดที่ ซารา ดูแตร์เต ออกมาขู่ว่าจะลอบสังหาร บองบอง มาร์กอส รวมถึงภริยาของเขาและประธานสภาผู้แทนราษฎรที่มีส่วนร่วมในการตรวจสอบพ่อของเธอ

ซารา ดูแตร์เต

ความขัดแย้งระหว่างประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีย่อมส่งผลต่อสภาพการเมืองของประเทศอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ และการเลือกตั้งกลางเทอมฟิลิปปินส์ที่จะจัดขึ้นในปี 2025 ก็อาจมีสภาพประหนึ่งสนามรบ เพราะตระกูลทรงอิทธิพลทางการเมืองอย่าง ‘มาร์กอส’ และ ‘ดูแตร์เต’ ไม่น่าจะปรองดองกันได้เหมือนสิ่งที่เคยเกิดขึ้นเมื่อปี 2022 

ประกอบกับที่ผ่านมา ความขัดแย้งทางการเมืองของฟิลิปปินส์มีแนวโน้มจะนำไปสู่การใช้ความรุนแรงและวิธีนอกกฎหมายมาโดยตลอด ทำให้นักวิเคราะห์หลายรายมองว่าการปะทะกันของขั้วอำนาจทางการเมืองในฟิลิปปินส์จะส่งผลกระทบต่อประชาชนครั้งใหญ่ และอาจกลายเป็นจุดเปลี่ยนด้านนโยบายต่างๆ อีกด้วย

ตระกูล ‘ตัวตึง’ ไม่ได้มีแค่มาร์กอส-ตูแตร์เต 

นอกจากตระกูลมาร์กอส-ดูแตร์เต ที่มีบทบาทสำคัญในรัฐบาลฟิลิปปินส์ปัจจุบัน ยังมีตระกูลเก่าแก่อื่นๆ ที่สมาชิกครอบครัวครองตำแหน่งผู้บริหารประเทศหรือไม่ก็เป็นผู้มีอิทธิพลทางการเมืองฟิลิปปินส์จนถึงปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นผู้มีอิทธิพลระดับท้องถิ่นหรือระดับประเทศ โดยตระกูลที่อยู่ยั้งยืนยงมานาน หรือมีบทบาทสำคัญทางการเมืองของฟิลิปปินส์ติดอันดับต้นๆ ช่วงทศวรรษที่ผ่านมา มีอยู่จำนวนหนึ่งที่ไม่พูดถึงคงไม่ได้

การเมืองฟิลิปปินส์สุดโหด แต่ได้คะแนนประชาธิปไตยมากกว่าไทย

ถึงแม้ฟิลิปปินส์จะมีปัญหาเรื่องตระกูลการเมืองทรงอิทธิพลและการใช้ความรุนแรงตัดกำลังคู่แข่งทางการเมือง รวมถึงปัญหาทุจริตคอร์รัปชันติดอันดับต้นๆ ในเอเชีย แต่คะแนนด้านประชาธิปไตยของฟิลิปปินส์ช่วงหลายปีที่ผ่านมายังนับว่า ‘ดีกว่า’ ประเทศไทย โดยเฉพาะช่วงที่ไทยตกอยู่ภายใต้การปกครองของรัฐบาลซึ่งขึ้นสู่อำนาจด้วยการรัฐประหาร 

สถาบัน EIU ซึ่งเป็นองค์กรวิชาการของ The Economist จัดฟิลิปปินส์อยู่ในกลุ่มประเทศประชาธิปไตยมีตำหนิ หรือ Flawed Democracy ในปี 2024 (อ้างอิงผลสำรวจในปีก่อนหน้า) หรืออันดับ 53 จาก 167 ประเทศที่ทำการสำรวจข้อมูล ในขณะที่ไทยติดอันดับ 63 ห่างจากฟิลิปปินส์ถึง 10 อันดับ 

เหตุผลสำคัญที่ฟิลิปปินส์ได้รับการประเมินคะแนนในดัชนีประชาธิปไตยของ EIU มากกว่า เป็นเพราะกระบวนการเลือกตั้งฟิลิปปินส์เปิดกว้างให้ประชาชนมีส่วนร่วม และหน่วยงานรัฐเคารพผลเลือกตั้ง ในขณะที่ไทยเกิดเหตุการณ์พรรคอนาคตใหม่ได้รับเลือกด้วยเสียงข้างมากของประชาชน แต่กลับไม่ได้รับการโหวตสนับสนุนจากเสียงข้างมากในวุฒิสภาซึ่งที่จริงแล้วมาจากการแต่งตั้งของรัฐบาลทหาร จึงเข้าข่ายบั่นทอนกลไกการเลือกตั้ง

ขณะที่องค์กรระหว่างประเทศด้านการสนับสนุนประชาธิปไตย Freedom House จัดกลุ่มฟิลิปปินส์และไทยอยู่ในประเทศ ‘เสรีบางส่วน’ (Partly Free) เหมือนกัน แต่คะแนนรวมด้านประชาธิปไตยของฟิลิปปินส์ก็ยังสูงกว่าไทย คือ 58 ต่อ 36 คะแนน โดยเหตุผลของ Freedom House ก็คล้ายกับการให้คะแนนในดัชนีประชาธิปไตยของ EIU ที่มองว่ากระบวนการเลือกตั้งและการมีส่วนร่วมของประชาชนฟิลิปปินส์ได้รับการสนับสนุนและคุ้มครอง ไม่มีการใช้อำนาจทางทหารเข้าแทรกแซง แต่ยังมีปัญหาเรื้อรังเรื่องธรรมาภิบาลของรัฐบาลกับวัฒนธรรมการเมืองที่ขาดการถ่วงดุลตรวจสอบผู้มีอำนาจในหลายตระกูลเช่นเดียวกับไทย

นอกจากนี้ ฟิลิปปินส์ยังเป็นประเทศที่ขบวนการภาคประชาชนเคยเข้มแข็งอย่างมาก เพราะสามารถเดินขบวนขับไล่ผู้นำเผด็จการอย่าง เฟอร์ดินานด์ มาร์กอส พ้นจากตำแหน่งได้สำเร็จ ในขณะที่ไทยยังมีการรัฐประหารยึดอำนาจรัฐบาลจากการเลือกตั้งเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง

อย่างไรก็ตาม การต่อสู้ของภาคประชาชนฟิลิปปินส์ถูกลดทอนความสำคัญลงไปบ้างเมื่อการเมืองระดับประเทศตกอยู่ภายใต้การบริหารของตระกูลการเมืองที่พยายามผลักดันสมาชิกของตัวเองเข้าสู่ตำแหน่งทางการเมืองต่างๆ ซึ่งการเติบโตของตระกูลการเมืองเหล่านี้มีผลต่อการดำเนินนโยบายและโครงการต่างๆ เพราะมักจะนำไปสู่การเอื้อประโยชน์ต่อพวกพ้องและการทุจริตคอร์รัปชัน รวมถึงการผูกสัมพันธ์กับเจ้าหน้าที่ตำรวจและทหารจนกลายเป็นระบบอุปถัมภ์และผูกขาดอำนาจ 

ที่สำคัญคือสายสัมพันธ์ระหว่างตระกูลการเมืองเหล่านี้ทำให้กฎหมายป้องกันการดำรงตำแหน่งของผู้ที่เกี่ยวพันทางสายเลือดถูกเตะถ่วงไม่ผ่านการเห็นชอบในสภามานานกว่า 30 ปีแล้ว

อ้างอิง:

Bangkok Post, BNN, Bloomberg, The Diplomat, Freedom House, Global Times, The Guardian, NPR, PCIJ (1), PCIJ (2), Philstar