ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ 3 มีนาคม 2568 อิสรีย์ พรายงาม ชาวไทดำจากตำบลทรัพย์ทวี อำเภอบ้านนาเดิม จังหวัดสุราษฎร์ธานี เล่าว่า มีป้ายประกาศจากฝ่ายปกครอง นำโดยนายอำเภอบ้านนาเดิม มาติดที่บริเวณชุมชน ระบุไม่อนุญาตให้อาศัยอยู่ในพื้นที่จำนวน 77 แปลง รวมเนื้อที่ 1,408 ไร่ เนื่องจากเป็นการอยู่อาศัยในพื้นที่ทับซ้อนกับพื้นที่ น.ส.ล. (หนังสือสำคัญสำหรับที่หลวง คือหนังสือสําคัญที่ทางราชการออกเพื่อแสดงแนวเขต ที่ตั้ง จํานวนเนื้อที่ และการใช้ประโยชน์ในที่ดินของรัฐ) ที่มีการประกาศมาตั้งแต่ปี 2529 

อิสรีย์ พรายงาม

ในประกาศระบุว่าผู้อยู่อาศัยในพื้นที่จะมีความผิดถูกดำเนินคดี และอาจจะถูกไล่รื้อโดยให้เวลา 30 วัน เพื่อย้ายออกไป ประกาศนี้ครบกำหนดไปตั้งแต่วันที่ 3 เมษายน 2568 ที่ผ่านมา

“เราเกิดที่นั่น อยู่ที่นั่นมาทั้งชีวิต” อิสรีย์ระบุว่าเธอเกิดที่นั่นตั้งแต่ปี 2524 

“ถ้าเขามารื้อบ้านเราแล้วเราจะไปอยู่ไหน เราไม่มีที่ดินที่อื่นแล้ว ตรงนั้นมันคือที่เกิดและที่ตายของเรา”

ข้อมูลจากการเก็บรวบรวมของชุมชนระบุว่า ชุมชนไทดำได้ย้ายถิ่นฐานมาจากภาคกลางโดยมาซื้อที่ดินต่อจากชุมชนเดิมที่ครอบครองอยู่ตั้งแต่ปี 2496 และมีทะเบียนบ้านในปี 2502 เริ่มเสียภาษีบำรุงท้องที่ปี 2509 จนปัจจุบันมีประชากรโดยรวมประมาณ 1,500 คน จากทั้งหมด 300 ครัวเรือน

จันทรัตน์ รู้พันธ์ ผู้ประสานงานกลุ่มสัจจะออมทรัพย์ ชุมชนไทดำ หมู่ 1 และ 4 และเป็นนักปกป้องสิทธิมนุษยชนชาวไทดำในจังหวัดสุราษฎร์ธานี กล่าวว่า ที่ผ่านมามีกรณีข้อพิพาทกับรัฐมาโดยตลอด แต่ไม่เคยรุนแรงถึงขนาดที่มาติดป้ายไล่ชาวบ้านออกจากพื้นที่ 

“เขาไม่มีการแจ้งให้เราทราบล่วงหน้า” จันทรัตน์กล่าว “ทั้งๆ ที่ประเด็น น.ส.ล.  มีการสอบสวนจากผู้มีอำนาจหน้าที่ คือผู้ว่าราชการจังหวัดแล้วว่าเป็นการระบุผิดตำแหน่ง”

เมื่อพวกเขาเชื่อว่ามีสิทธิในการอยู่อาศัยในที่ดินบรรพบุรุษ และยังมีหลักฐานการตรวจสอบจากภาครัฐเองว่ามีการออก น.ส.ล. ผิดตำแหน่งจนทับที่ดินของพวกเขา การลุกขึ้นมาเรียกร้องสิทธิของชาวไทดำในพื้นที่ลุ่มน้ำตาปีจึงเริ่มขึ้น ชาวไทดำกว่า 70 ชีวิตออกเดินทางจากจังหวัดสุราษฎร์ธานี เพื่อมาปักหลักขอความเป็นธรรมที่ใจกลางเมืองหลวงกรุงเทพมหานคร

ไม่ใช่ผู้บุกรุก?

“พวกเราขึ้นมากรุงเทพฯ รอบนี้ มาเพื่อขอสิทธิในการอยู่อาศัยในที่ดินคืนให้กับชุมชนดั้งเดิม พวกเราไม่ใช่ผู้บุกรุก”

อิสรีย์ได้กล่าวหลังจากที่เธอและชาวบ้านคนอื่นๆ เพิ่งเสร็จสิ้นจากการรับประทานอาหารเช้า ที่มีปลาทอดจากแม่น้ำตาปี และแกงเหลืองรสชาติจัดจ้านกินกับข้าวสวยร้อนๆ แต่ถึงแม้อาหารจะอร่อยแค่ไหน การมาปักหลักพักอาศัยอยู่หน้าอาคารสหประชาชาติก็ไม่ใช่ที่น่าอภิรมย์นัก ชาวไทดำเกือบทุกคนกล่าวเป็นเสียงเดียวกันว่า ช่วงกลางคืนร้อนอบอ้าว ยุงชุม อีกทั้งการอาบน้ำและขับถ่ายก็เป็นไปด้วยความยากลำบาก

“ที่ผ่านมาเราอยู่กันมาอย่างปกติ ชาวบ้านไม่รู้หรอกว่า น.ส.ล. คืออะไร และมีผลกับชาวบ้านอย่างไร จนกระทั่งเริ่มมีการไม่ให้ชาวบ้านขยายทะเบียนบ้านเพิ่ม สามารถให้ย้ายออกจากทะเบียนบ้านได้อย่างเดียว” อิสรีย์กล่าว

โดยความขัดแย้งระหว่างเจ้าหน้าที่รัฐและชุมชนไทดำหมู่ 1 และ 4 อำเภอบ้านนาเดิม จังหวัดสุราษฎร์ธานี เริ่มคุกรุ่นในปี 2547 เมื่อนายอำเภอและเจ้าหน้าที่เข้ามาจับกุมคนขับรถไถซึ่งกำลังปรับปรุงพื้นที่ทำไร่เพื่อปลูกข้าวโพดและหว่านงา โดยแจ้งว่า พื้นที่นี้เป็นพื้นที่ น.ส.ล. จากนั้นวันที่ 21 มีนาคม 2561 นายอำเภอและเจ้าหน้าที่ผู้มีอำนาจขณะนั้นได้นำรถแบ็คโฮ 15 คัน มาทำลายสวนปาล์มของชาวบ้านจนเสียหาย 200 กว่าไร่ ทำให้มีการฟ้องร้องต่อศาลปกครอง ซึ่งศาลชั้นต้นตัดสินยกฟ้อง เนื่องจากมองว่าชาวบ้านไม่มีสิทธิในที่ดินดังกล่าว

ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา เจ้าหน้าที่รัฐในพื้นที่จึงอ้างอิงคำตัดสินของศาลปกครองมาเป็นเครื่องมือในการขับไล่ชาวบ้านออกจากพื้นที่

จันทรัตน์ รู้พันธ์

จันทรัตน์ให้ความเห็นต่อประเด็นนี้ว่า เนื่องจากศาลปกครองมองว่าชาวบ้านไม่มีเอกสารสิทธิหรือได้รับอนุญาตให้อยู่ในพื้นที่ซึ่งเป็นที่ดินสาธารณประโยชน์ จึงไม่มีสิทธิเรียกค่าเสียหาย แม้ว่าคำพิพากษาจะไม่ได้เกี่ยวข้องกับสิทธิในที่ดิน แต่เมื่อมีคำวินิจฉัยออกมาเช่นนี้ จึงทำให้เจ้าหน้าที่รัฐหยิบเอาประเด็นการอยู่อาศัยในที่ดินโดยมิชอบด้วยกฎหมายมาใช้ในการดำเนินการ

“ทางจังหวัดยืนยันเหมือนเดิมว่า ที่ต้องปราบปรามชาวบ้านเพราะเป็นคำสั่งของศาลปกครอง” จันทรัตน์กล่าวในฐานะตัวแทนชาวไทดำที่เข้าพบ ประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรี และประธานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ เมื่อวันที่ 22 เมษายนที่ผ่านมา หลังจากที่ชาวไทดำ 70 คนตัดสินใจเดินเท้าไปยังทำเนียบรัฐบาล

ชำนาญวิทย์ เตรัตน์ รองปลัดกระทรวงมหาดไทย ด้านกิจการความมั่นคงภายใน ให้ความเห็นว่า เนื่องจากสถานะของที่ดินยังคงเป็นแนวเขตที่ดินของรัฐ ซึ่งเจ้าหน้าที่รัฐมีหน้าที่ดูแลที่ดินสาธารณะไม่ให้ใครบุกรุก และศาลก็ยืนยันมาในคำพิพากษาว่าเป็นที่ดินสาธารณประโยชน์ ถ้าเจ้าหน้าที่รัฐไม่ดำเนินการใดๆ ก็จะถูกตรวจสอบโดยสำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) จึงกลายเป็นเรื่องบานปลายและยากลำบากสำหรับทุกฝ่ายที่จะหาหนทางแก้ไขปัญหาร่วมกัน

ชำนาญวิทย์เข้าใจว่า ฝั่งชาวไทดำมองว่าพื้นที่ตรงนี้อยู่มาตั้งแต่ 60-70 ปีที่แล้ว แต่มีการออก น.ส.ล. ทับที่ดินผิดตำแหน่ง ซึ่งเป็นที่ดินที่พวกเขาครอบครองมาตั้งแต่เป็นที่ดินรกร้างว่างเปล่า ตามมาตรา 1304

ประยงค์ ที่ปรึกษา P-move ไม่เห็นด้วยกับการให้ชาวบ้านยอมรับว่าที่ดินดังกล่าวเป็นที่ดินสาธารณประโยชน์ เขามองว่าเพื่อให้ความเป็นธรรมกับชาวบ้าน เมื่อมีการตรวจสอบแล้วว่าที่ดินดังกล่าวไม่ใช่ที่ดิน น.ส.ล. ก็ควรต้องไปสืบหาความจริงว่า ที่ดินที่แท้จริงคือพื้นที่ตรงไหน 

ประยงค์ตั้งข้อสังเกตว่า การไม่มีความคืบหน้าของการสืบหาความจริงเรื่องนี้ เพราะที่ดิน น.ส.ล. แปลงที่มีปัญหาอยู่นี้นั้น ได้กลายเป็นที่ดินที่มีโฉนดไปแล้ว และเกี่ยวข้องกับผู้มีผลประโยชน์อื่นๆ ในพื้นที่

ในตอนท้ายของการประชุมได้มติออกมาว่า ให้มีการออกหนังสือลงนามโดย ทรงศักดิ์ ทองศรี รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย ไปยังจังหวัดสุราษฎร์ธานีและคณะทำงานแก้ไขปัญหาที่ดินสาธารณประโยชน์ ที่ดินเอกชนปล่อยทิ้งร้าง และปัญหาที่อยู่ในความรับผิดชอบของกระทรวงมหาดไทยระดับจังหวัด (จังหวัดสุราษฎร์ธานี) ให้หยุดคุกคามและดำเนินการใดๆ ที่สร้างผลกระทบให้กับพี่น้องไทดำในพื้นที่ โดยให้ยึดหลักการทำงานตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 10 ตุลาคม 2566 และวันที่ 16 ตุลาคม 2566  ซึ่งได้กำหนดแนวทาง พร้อมทั้งชี้แจงทำความเข้าใจให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องทราบข้อเท็จจริง

ส่วนเรื่องข้อมูลตำแหน่งที่ตั้งที่ดิน น.ส.ล. ที่ยังมีความเห็นที่แตกต่างกันระหว่างกลุ่มชาวไทดำ อำเภอบ้านนาเดิม จังหวัดสุราษฎร์ธานี กับเจ้าหน้าที่รัฐในพื้นที่นั้น ทรงศักดิ์กำหนดให้มีการประชุมอีกครั้งภายใน 30 วัน โดยให้ตัวแทนจากทั้งสองฝ่ายนำหลักฐานมาแสดง ณ ที่ว่าการกระทรวงมหาดไทย เพื่อหาข้อสรุปในเรื่องการแก้ปัญหาข้อพิพาทที่ดินต่อไป

“ถ้าวันข้างหน้า พวกเขามาไล่เราอีกจะทำอย่างไร”

อิสรีย์กล่าวหลังจากเดินออกมาจากที่ว่าการกระทรวงมหาดไทย และต้องเตรียมตัวเดินทางกลับบ้านของเธอที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี

“เราไม่ใช่ผู้บุกรุก ที่พวกเราขึ้นมากรุงเทพฯ ก็เพื่อขอสิทธิในการอยู่อาศัยในที่ดินคืนให้กับชุมชนดั้งเดิม เราไม่ได้ขออะไรมากไปกว่าการยกเลิก น.ส.ล. ที่มันผิดตำแหน่ง เราอยู่กันมาอย่างไม่มีโฉนดที่ดิน จนกระทั่งที่ดิน น.ส.ล. มาประกาศทับที่ของพวกเรา”

แม้ว่าครั้งนี้กลุ่มชาวไทดำจะสามารถเดินทางกลับบ้านได้อย่างสบายใจว่าจะไม่มีใครเข้ามาคุกคามและละเมิดสิทธิของพวกเขาอย่างน้อยก็ชั่วระยะเวลาหนึ่ง แต่ในระยะยาวแล้วนั้น ยังคงไม่มีใครสามารถการันตีสิทธิในที่ดินทำมาหากินของพวกเขาได้  แม้ว่าพวกเขาจะพยายามยืนยันและส่งเสียงดังมาถึงส่วนกลางแล้วว่า พวกเขาคือคนที่อยู่ที่นั่นก่อนการมาถึงของการประกาศแสดงแนวเขตที่ดินของรัฐก็ตาม