การประท้วงใหญ่ในหลายเมืองทั่วอินโดนีเซียดำเนินเข้าสู่หนึ่งสัปดาห์เมื่อวันที่ 1 กันยายน 2025 มีผู้เสียชีวิตจากเหตุการณ์ความรุนแรงต่างๆ ระหว่างการประท้วง อย่างน้อย 7 คน ทำให้ประธานาธิบดี ปราโบโว ซูเบียนโต ผู้นำอินโดนีเซียคนปัจจุบัน ออกคำสั่งเพิ่มกำลังเจ้าหน้าที่ตำรวจและหน่วยงานความมั่นคงทั่วประเทศเพื่อควบคุมฝูงชน 

แม้แกนนำการชุมนุมบางส่วนจะประกาศยกเลิกการรวมตัวในกรุงจาการ์ตาเมื่อ 1 กันยายน แต่ก็ประกาศชัดเจนว่าจะไม่ล้มเลิกการเคลื่อนไหวแสดงพลังต่อต้านรัฐบาลง่ายๆ เพราะผู้ชุมนุมจะกลับมารวมตัวกันใหม่อย่างแน่นอน ประกอบกับการชุมนุมในอีกหลายเมืองนอกเขตเมืองหลวงและเขตเศรษฐกิจยังคงดำเนินไปตามกำหนดการเดิม แต่ไม่มีเหตุปะทะนองเลือดรุนแรงเกิดขึ้น ทำให้สำนักข่าวต่างประเทศประเมินว่าการประท้วงรัฐบาลอินโดนีเซียคงจะยังไม่สงบลงในเร็ววัน

ก่อนที่เรื่องราวจะดำเนินมาถึงจุดนี้ รอยร้าวระหว่างมวลชนและรัฐบาลปราโบโวปรากฏให้เห็นตั้งแต่เดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา หลังจากที่ประธานาธิบดีปราโบโวปราศรัยเรียกร้องให้ประชาชนอินโดนีเซียประดับธงชาติเพื่อเตรียมเฉลิมฉลองวันชาติซึ่งตรงกับ 17 สิงหาคมของทุกปี แต่มวลชนจำนวนไม่น้อยซึ่งไม่เห็นด้วยกับนโยบายหลายๆ ด้านของรัฐบาล และพร้อมใจกันประดับธง Jolly Rogers หรือธงหัวกะโหลกสวมหมวกฟาง ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของกลุ่มโจรสลัดผู้ใฝ่ฝันถึงอิสรภาพในการ์ตูนมังงะของญี่ปุ่นที่โด่งดังไปทั่วโลกอย่าง One Piece เพื่อแสดงให้เห็นว่าพวกเขาไม่พอใจต่อรัฐบาลชุดนี้ 

การชูธงสัญลักษณ์จากมังงะแพร่หลายไปสู่ประชาชนอินโดนีเซียหลายกลุ่ม โดยสำนักข่าว BBC และ TIME รายงานว่าร้านค้าต่างๆ รวมถึงร้านค้าในแพลตฟอร์มออนไลน์อินโดนีเซียได้รับยอดสั่งซื้อธงหัวกะโหลกสวมหมวกฟาง One Piece เพิ่มขึ้นหลายเท่าจนรับออเดอร์แทบไม่ทัน สะท้อนว่าความไม่พอใจรัฐบาลได้ก่อตัวเป็นคลื่นใต้น้ำมาระยะหนึ่งแล้ว 

คนวงในรัฐบาล โดยเฉพาะสมาชิกรัฐสภาในสังกัดพรรคเกอรินดรา (Gerindra Party) ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลอยู่ในปัจจุบัน ต่างพร้อมใจออกมาวิจารณ์ว่าการประดับธงกลุ่มโจรสลัดจากมังงะ One Piece เข้าข่ายยั่วยุให้เกิดความแตกแยกและเป็นภัยคุกคามความมั่นคงของชาติ จึงเรียกร้องให้ตำรวจจับตาหรือควบคุมตัวแกนนำการแสดงสัญลักษณ์ต่อต้านมาสอบปากคำ ทำให้ความไม่พอใจในรัฐบาลแพร่กระจายไปยังมวลชนกลุ่มอื่นๆ อีกเป็นจำนวนมาก

กระทั่งวันที่ 22 สิงหาคม 2525 รัฐบาลเห็นชอบให้ที่ประชุมสภาเริ่มพิจารณามาตรการเพิ่มสิทธิประโยชน์แก่สมาชิกรัฐสภา ไม่ว่าจะเป็นการขึ้นเงินเดือน การเพิ่มกรอบวงเงินจัดซื้อจัดหาที่พักอาศัยของสมาชิกรัฐสภา รวมถึงการพิจารณาเบี้ยเลี้ยงต่างๆ ให้เหมาะกับตำแหน่ง แต่ข่าวนี้กลับเหมือนเชื้อไฟให้ความเดือดดาลของประชาชนจำนวนมากปะทุขึ้น และเกิดเป็นการรวมตัวบนท้องถนนในวันที่ 25 สิงหาคม เพื่อชุมนุมประท้วงความไม่รู้ร้อนหนาวของรัฐบาลชุดนี้ที่มีต่อสภาพความเป็นอยู่ของประชาชนในยุคเศรษฐกิจชะลอตัวและต้องดิ้นรนปากกัดตีนถีบให้มีชีวิตรอดในแต่ละวัน

ผู้ชุมนุมหลายรายให้สัมภาษณ์สื่อหลายสำนักว่าพวกเขารู้สึกว่าช่องว่างระหว่างคนรวยกับคนจนนั้นถูกขยายกว้างยิ่งกว่าเดิมจากนโยบายหลายด้านของรัฐบาลชุดนี้ เพราะตั้งแต่รับตำแหน่งอย่างเป็นทางการในปี 2024 ประธานาธิบดีปราโบโวก็ประกาศมาตรการรัดเข็มขัดทางเศรษฐกิจโดยตัดงบประมาณด้านสวัสดิการสังคมและขึ้นภาษีท้องถิ่น ซึ่งส่งผลกระทบมากที่สุดต่อประชากรวัยทำงานที่ไม่ได้มีฐานะร่ำรวย 

ขณะเดียวกัน รัฐบาลชุดนี้ยังประกาศแผนส่งเสริมการลงทุนที่เอื้อประโยชน์ต่อกลุ่มคนรวยระดับอภิมหาเศรษฐี พร้อมประกาศว่าจะผลักดันกองทุนความมั่งคั่ง (sovereign fund) ให้ขึ้นตรงต่อประธานาธิบดี ไม่ต้องผ่านผู้ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงการคลังตามขั้นตอนปกติ โดยอ้างว่าเพื่อการดำเนินการที่รวดเร็วและลดภาระงานซ้ำซ้อน แต่กลับยิ่งทำให้คนจำนวนมากตั้งคำถามว่ามาตรการนี้จะยิ่งทำให้การตรวจสอบถ่วงดุลทำได้ยากขึ้นกว่าเดิม เพราะเสี่ยงต่อการทุจริตคอร์รัปชันโดยไม่มีใครรู้เห็น

การชุมนุมที่ปะทุขึ้นในหลายเมืองทั่วประเทศมีตั้งแต่การรวมตัวประท้วงโดยสงบไปจนถึงการปะทะกันระหว่างผู้ชุมนุมกับเจ้าหน้าที่ตำรวจ แต่ก็มีรายงานว่าตำรวจควบคุมฝูงชนและกองกำลังกึ่งทหารที่รัฐบาลระดมพลใช้วิธีการรุนแรงและใช้อาวุธจริงในการตอบโต้ผู้ชุมนุม ทั้งยังเกิดเหตุตำรวจขับรถชนไรเดอร์และถูกผู้ชุมนุมบันทึกวิดีโอเหตุการณ์เอาไว้ได้ผ่านการไลฟ์ถ่ายทอดสดในแพลตฟอร์มออนไลน์ต่างๆ ทำให้เกิดการตอบโต้ด้วยความรุนแรงจากผู้ชุมนุมเช่นกัน โดยมีกลุ่มที่ฉวยโอกาสก่อเหตุปล้นสะดมและทำลายร้านค้า รวมถึงกลุ่มผู้ที่บุกเข้าไปทำลายบ้านพักของรัฐมนตรีการคลังที่แสดงความเห็นดูหมิ่นการชุมนุม

ประเด็นร้อนแรงเหล่านี้ทำให้บริษัท ByteDance ผู้เป็นเจ้าของแพลตฟอร์ม TikTok สั่งระงับฟังก์ชันการไลฟ์ของสื่อสังคมออนไลน์ TikTok ในอินโดนีเซียชั่วคราว โดยอ้างว่าเพื่อป้องกันการแพร่กระจายข้อมูลที่มีความรุนแรงและยั่วยุให้เกิดความเกลียดชัง และประธานาธิบดีปราโบโวล้มเลิกการเดินทางเยือนประเทศจีนเพื่ออยู่รับมือกับสถานการณ์ภายในประเทศ 

บรรดานักวิเคราะห์จึงจับตามองอย่างใกล้ชิดว่ารัฐบาลปราโบโวจะแก้ปัญหาความขัดแย้งนี้อย่างไร เพราะในอดีต การชุมนุมใหญ่ของประชาชนที่ไม่พอใจการแก้ปัญหาปากท้องของรัฐบาลเผด็จการอินโดนีเซียได้นำไปสู่แรงกดดันจนอดีตผู้นำที่พยายามยื้ออำนาจยาวนานข้ามทศวรรษต้องยอมก้าวลงจากตำแหน่งมาก่อนแล้ว

ประวัติศาสตร์บาดแผลที่ทำให้ประชาชนไม่ไว้ใจรัฐบาลชุดปัจจุบัน

หลังสิ้นสุดยุคซูฮาร์โต อินโดนีเซียมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองโดยยึดมั่นหลักการด้านประชาธิปไตยมากขึ้น ทั้งยังมีการปฏิรูปหน่วยงานรัฐและมีการออกกฎหมายห้ามทหารยุ่งเกี่ยวกับการเมือง ทำให้ช่วงเวลาหลังปี 1998 เป็นต้นมาถูกเรียกขานว่ายุคแห่งการปฏิรูป (Reformasi Era) ของอินโดนีเซีย

การเลือกตั้งประธานาธิบดีในช่วงทศวรรษ 2010 ทำให้อินโดนีเซียมีประธานาธิบดีที่มีปูมหลังจากครอบครัวพลเรือนคนแรกอย่าง โจโก วิโดโด หรือ ‘โจโกวี’ ซึ่งได้รับการยกย่องเป็นผู้นำที่รับฟังเสียงของประชาสังคมและเคารพในหลักการด้านสิทธิมนุษยชนมากกว่าอดีตประธานาธิบดีคนก่อนหน้า

แต่ภาพลักษณ์ด้านสิทธิมนุษยชนของโจโกวีก็ด่างพร้อยลงไปเมื่อเขาได้รับเลือกกลับมาดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีสมัยที่ 2 และแต่งตั้ง ปราโบโว ซูเบียนโต เป็นรัฐมนตรีกลาโหมในปี 2019 ซึ่งถูกเปรียบเสมือนการกรุยทางให้ปราโบโวมีเส้นทางการเมืองที่ใสสะอาดเพิ่มขึ้น ทั้งที่เขาเคยเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์ดำมืดของอินโดนีเซียในยุคระเบียบใหม่ของซูฮาร์โต

ปราโบโวเป็นอดีตทหารที่เติบโตมาในตระกูลชั้นนำของอินโดนีเซีย และเคยเป็นลูกเขยของซูฮาร์โต อดีตเผด็จการที่ถูกล้มล้างในปี 1998 ทำให้เขาถูกกล่าวหาว่าเกี่ยวพันกับการใช้กำลังและวิธีการละเมิดสิทธิมนุษยชนปราบปรามผู้เห็นต่างจากอดีตรัฐบาลซูฮาร์โต แต่คดีความหลายคดีที่เครือญาติผู้เสียหายฟ้องร้องกลับถูกเตะถ่วงและถูกยกฟ้องด้วยเหตุผลว่า ‘ไม่มีหลักฐานเพียงพอ’ โดยเฉพาะในช่วงที่ปราโบโวเข้ารับตำแหน่งรัฐมนตรีกลาโหมในรัฐบาลโจโกวี 

อย่างไรก็ดี อิทธิพลของปราโบโวมีความเกี่ยวโยงกับทั้งกองทัพและกลุ่มทุนซึ่งเป็นกิจการของตระกูล ทำให้เขามีผู้หนุนหลังที่เข้มแข็งทั้งในแง่การทหารและเงินทุน บวกกับได้รับการ ‘ฟอกตัว’ ในฐานะรัฐมนตรีกลาโหมยุครัฐบาลโจโกวีและการปรับภาพลักษณ์ในช่วงหาเสียงเลือกตั้งปี 2024 มีส่วนอย่างมากที่ทำให้ปราโบโวได้รับเลือกเป็นประธานาธิบดีด้วยคะแนนนำแบบทิ้งห่าง

ในช่วงแรกของการดำรงตำแหน่งประธานาธิบดี ปราโบโวเจอต่อต้านจากเครือญาติผู้สูญหายและผู้เสียหายในการใช้นโยบายละเมิดสิทธิมนุษยชนยุครัฐบาลเผด็จการซูฮาร์โต อีกทั้งรัฐบาลปราโบโวยังพยายามผลักดันการปรับแก้กฎหมายซึ่งเคยห้ามทหารยุ่งเกี่ยวการเมืองหรือดำรงตำแหน่งในหน่วยงานรัฐ แต่กลุ่มผู้สนับสนุนปราโบโวและพรรคเกอรินดราต่างก็ยืนยันในความบริสุทธิ์ของปราโบโว โดยอ้างถึงคดีความที่ถูกศาลยกฟ้องไปแล้ว และย้ำว่าการปรับแก้กฎหมายจะช่วยให้เกิดการจ้างงานที่เพิ่มขึ้น ทั้งยังมีส่วนช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจได้ในระยะยาว

จนกระทั่งรัฐบาลปราโบโวผลักดันมาตรการเศรษฐกิจซึ่งถูกเปรียบเปรยว่าเอื้อประโยชน์ให้กลุ่มชนชั้นนำ กระแสความไม่พอใจในรัฐบาลจึงได้ขยายตัวไปสู่ประชาชนหลากหลายกลุ่ม ไม่จำกัดเฉพาะแค่กลุ่มผู้เสียหายจากนโยบายการละเมิดสิทธิมนุษยชนในอดีตรัฐบาลซูฮาร์โตเท่านั้น

ชนวนเหตุแรกเริ่มขึ้นในเดือนเมษายน 2025 ซึ่งรัฐบาลปราโบโวประกาศแผนปรับลดและตัดงบประมาณด้านสวัสดิการสังคม รวมถึงสั่งปรับเพิ่มอัตราภาษีที่เก็บจากท้องถิ่น โดยอ้างว่างบที่ได้เพิ่มมาจากมาตรการนี้จะถูกนำไปใช้ด้านการศึกษาและช่วยเหลือหญิงมีครรภ์กับครอบครัวที่มีลูกคนแรก ทำให้ความไม่พอใจของประชาชนที่มีต่อมาตรการนี้ถูกเจือจางลงไปได้บ้าง 

กระนั้นปัญหาค่าครองชีพสูงและเศรษฐกิจชะลอตัวในภาคธุรกิจอุตสาหกรรมบางส่วนก็ส่งผลให้ประชาชนได้รับความเดือดร้อน และยังไม่ได้รับการช่วยเหลือเยียวยาอย่างเป็นรูปธรรม รัฐบาลปราโบโวกลับเสนอมาตรการอีกหลายด้านตามมาโดยมุ่งเน้นการเอื้อประโยชน์ต่อเจ้าหน้าที่รัฐและกลุ่มทุนขนาดใหญ่เพื่อส่งเสริมและกระตุ้นการลงทุน

สิ่งที่เป็นเหมือนฟางเส้นสุดท้ายคือการประกาศแผนปรับเพิ่มสิทธิประโยชน์ด้านเงินเดือนและสวัสดิการที่อยู่อาศัยให้แก่สมาชิกรัฐสภาในเดือนสิงหาคม 2025 กลายเป็นชนวนให้ผู้คนจำนวนมากออกมารวมตัวประท้วงแสดงความไม่พอใจรัฐบาล โดยผู้ชุมนุมอินโดนีเซียหลายรายให้สัมภาษณ์สื่อหลายสำนักว่าสมาชิกรัฐสภาเหล่านี้ไม่ได้เป็นปากเป็นเสียงแทนประชาชนอย่างจริงจัง แต่มาตรการที่รัฐบาลเสนอกลับมอบสิทธิและอำนาจแก่อภิสิทธิ์ชนในการแสวงหาความสุขสบายและฉกฉวยผลประโยชน์ส่วนตัวมากกว่าจะคำนึงถึงปากท้องของประชาชนที่กำลังต้องดิ้นรนอย่างหนักในสภาพเศรษฐกิจปัจจุบัน

การชุมนุมและการปะทะด้วยกำลังความรุนแรงทั้งจากฝั่งผู้ชุมนุมและเจ้าหน้าที่ตำรวจเกิดขึ้นช่วงปลายเดือนสิงหาคม ทำให้ปราโบโวประณามผู้ก่อเหตุว่าเข้าข่าย ‘ก่อการร้าย’ และ ‘กบฏ’ แต่เสียงวิพากษ์วิจารณ์ความเป็นอภิสิทธิ์ชนของคนในรัฐบาลกลับไม่ลดน้อยลง แถมยังทำให้ประชาชนออกมารวมตัวกันมากกว่าเดิม ปราโบโวจึงปรับเปลี่ยนท่าทีด้วยการประกาศยกเลิกแผนเพิ่มสิทธิประโยชน์ของบรรดาสมาชิกรัฐสภาทั้งหลาย ซึ่งส่วนใหญ่เป็นแนวร่วมพรรครัฐบาลเกอรินดราและมีแนวคิดขวาจัดซึ่งเห็นด้วยกับการใช้กำลังรุนแรงและมาตรการเข้มงวดในการปราบปรามมวลชนผู้เห็นต่างซึ่งลุกขึ้นมาประท้วงรัฐบาลปราโบโวในช่วงที่ผ่านมา

แม้ประธานาธิบดีปราโบโวจะแสดงท่าทีว่า ‘ยอมถอย’ ให้กับข้อเรียกร้องของผู้ชุมนุม แต่ด้วยประวัติการเป็นคนสนิทของอดีตผู้นำรัฐบาลเผด็จการซูฮาร์โต ทำให้นักวิเคราะห์ตั้งคำถามว่าผู้ออกมาเคลื่อนไหวต่อต้านรัฐบาลปราโบโวจะถูกปฏิบัติอย่างไรหลังจากที่ความโกลาหลถูกคลี่คลายและผู้ชุมนุมแยกย้ายสลายตัว เพราะมีแนวโน้มสูงมากว่าคนเหล่านี้อาจถูกตั้งข้อหาทางการเมืองซึ่งนำไปสู่การปิดปากและกวาดล้างผู้เห็นต่างจากรัฐเหมือนที่เคยเกิดขึ้นในอดีต

อ้างอิง: AFP/ RFI, Aljazeera (1), Aljazeera (2), AOL, BBC, Boell, DW, East Asia Forum, The Economist, Europa, FORSEA, Freedom House, The Guardian, Jakarta Globe, The Jakarta Post, The Indonesia Investment, NHK, NPR, Tempo, Reuters, SCBEIC, TIME