การประท้วงในกรุงกาฐมาณฑุและอีกหลายเมืองของเนปาลปะทุขึ้นเมื่อ 8 กันยายน 2025 มีผู้เสียชีวิตอย่างน้อย 19 คน และผู้บาดเจ็บอีกประมาณ 400 คน ทั้งยังมีประกาศเคอร์ฟิวจากรัฐบาล ห้ามประชาชนออกนอกเคหสถานหลังเวลา 12:30 น. ตามด้วยคำสั่งปิดสนามบินนานาชาติตริภูวันเป็นการชั่วคราว

การประท้วงครั้งใหญ่นี้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว และบานปลายเป็นการปะทะนองเลือดในชั่วข้ามคืนเท่านั้น 

ผู้ประท้วงหลายกลุ่มไม่พอใจการใช้กำลังอาวุธสลายการชุมนุม ได้ก่อจลาจลด้วยการบุกเข้าไปเผาทำลายทรัพย์สินในบริเวณรัฐสภา ทำเนียบประธานาธิบดี อาคารหน่วยงานรัฐ รวมถึงที่พำนักของนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีมหาดไทย และอดีตนายกฯ ทั้งยังจุดไฟเผายางรถยนต์บนท้องถนนจนเกิดเป็นควันดำลอยคละคลุ้งนานนับชั่วโมงในวันที่ 9 กันยายน 

ส่วนชนวนเหตุที่ผลักดันให้คนออกมาประท้วงกันหลายหมื่นคนในหลายเมืองเริ่มต้นมาจากคำสั่งปิดกั้นแพลตฟอร์มสื่อสังคมออนไลน์ที่รัฐบาลเนปาลประกาศให้มีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 4 กันยายนที่ผ่านมา 

แพลตฟอร์มที่ถูกปิดกั้น ได้แก่ Facebook, Messenger, Threads และ Instagram ซึ่งอยู่ภายใต้บริษัท Meta ตามด้วย YouTube, Snapchat, Pinterest, Signal, Telegram และ Rumble 

ในขณะที่ TikTok กับแพลตฟอร์มขนาดเล็กอีกหลายรายได้รับอนุญาตให้ดำเนินการต่อไปได้ หลังจากบริษัทต้นสังกัดของแพลตฟอร์มเหล่านี้ยอมทำตามคำสั่งของรัฐบาลเนปาลในการจัดหาตัวแทนไปขึ้นทะเบียนกับกระทรวงการสื่อสารและเทคโนโลยีสารสนเทศ (MCIT) เพื่อยอมรับเงื่อนไขให้รัฐบาลเนปาลมีส่วนในการ ‘กำกับดูแล’ แพลตฟอร์มที่เปิดให้บริการภายในประเทศอย่างเป็นทางการ

ผู้ชุมนุมส่วนใหญ่ที่ไม่เห็นด้วยกับมาตรการกำกับดูแลและปิดกั้นสื่อสังคมออนไลน์ของรัฐ คือกลุ่มคนหนุ่มสาวที่เรียกตัวเองว่า ‘คน Gen Z’ ในเนปาลยุคปัจจุบัน

หลายคนมองว่ารัฐบาลทำเกินกว่าเหตุ ละเมิดสิทธิในการสื่อสารและรับรู้ข้อมูลข่าวสารของประชาชน และอีกหลายคนให้สัมภาษณ์ว่ารัฐบาลจะใช้การกำกับดูแลแพลตฟอร์มสื่อสังคมออนไลน์เป็นข้ออ้างในการควบคุมช่องทางแสดงความคิดเห็นของประชาชน เพราะหลายปีที่ผ่านมา ผู้ใช้สื่อออนไลน์จำนวนมากแสดงความไม่พอใจของตัวเองที่มีต่อรัฐบาลไปจนถึงวิพากษ์วิจารณ์ลูกหลานกลุ่มชนชั้นนำทางการเมืองที่มักจะเผยแพร่ภาพการใช้ชีวิตที่หรูหราแต่สวนทางอย่างมากกับสภาพสังคม เศรษฐกิจ และวิถีชีวิตของคนธรรมดาที่เป็นประชากรส่วนใหญ่ในประเท

รายาลักษมี จิตรการ์ ภริยาของอดีตนายกฯ ถูกไฟคลอกเสียชีวิต

สิ่งที่สะท้อนว่าความเดือดดาลของคน Gen Z พร้อมจะลุกลามบานปลายเกินควบคุมแทบทุกเมื่อคือกรณีที่ผู้ชุมนุมเผาทำลายบ้านในกรุงกาฐมาณฑุของอดีตนายกรัฐมนตรีชลานาถ คานาล ช่วงบ่ายวันที่ 9 กันยายน ทำให้ รายาลักษมี จิตรการ์ ภริยาของอดีตนายกฯ ถูกไฟคลอกเสียชีวิตเพราะติดอยู่ในบ้านพักขณะผู้ชุมนุมเข้าปิดล้อมและจุดไฟเผาพอดี 

แม้จิตรการ์จะถูกนำตัวส่งโรงพยาบาลในเวลาต่อมา แต่แพทย์ไม่สามารถยื้อชีวิตของเธอได้เพราะบาดแผลไฟไหม้นั้นร้ายแรงเกินเยียวยาได้ทันเวลา เหตุการณ์อันเศร้าสลดครั้งนี้ทำให้ประธานาธิบดีรามจันทร ปาเดล ท้วงติงผู้ชุมนุมให้ยุติการใช้ความรุนแรงและยอมเจรจากับรัฐบาลเพื่อหาทางออกจากความขัดแย้งโดยเร็วที่สุด 

ประชาธิปไตยเปราะบาง จึงมีเสียงเรียกร้องให้ฟื้นฟูระบอบกษัตริย์

อดีตกษัตริย์ชญาเนนทรา

การเคลื่อนไหวของคน Gen Z ไม่ใช่การประท้วงที่มีผู้เสียชีวิตครั้งแรกในเนปาลปี 2025 เพราะเดือนมีนาคมที่ผ่านมาเคยมีการชุมนุมของกลุ่มรอยัลลิสต์ที่ต้องการรื้อฟื้นระบอบกษัตริย์ ซึ่งการชุมนุมครั้งนั้นทำให้มีผู้เสียชีวิต 2 คน โดยมีสาเหตุจากการเผาอาคารของกลุ่มผู้ชุมนุม

• ทำไมสถาบันกษัตริย์เนปาลจึงล่มสลาย และทำไมประชาชนจึงผิดหวังกับประชาธิปไตย จนต้องเรียกร้องให้ระบอบกษัตริย์กลับมา

ทั้งนี้ เนปาลเกี่ยวพันกับระบอบกษัตริย์อย่างยาวนานกว่า 240 ปี เพราะราชวงศ์ศาหะเป็นผู้ก่อตั้งราชอาณาจักรแห่งนี้ขึ้นในปี 1768 และถูกปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์จนกระทั่งราชวงศ์ศาหะถูกยึดอำนาจในปี 1846 โดยตระกูล ‘รานา’ ซึ่งเป็นตระกูลขุนนางทรงอิทธิพลมาหลายชั่วคน และตระกูลรานาแต่งตั้งให้กษัตริย์เป็นประมุขในเชิงสัญลักษณ์ แต่อำนาจในการปกครองที่แท้จริงอยู่ในมือผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีที่สืบทอดกันทางสายเลือดเฉพาะคนในตระกูลรานาเท่านั้น 

เนปาลตกอยู่ใต้การปกครองของตระกูลรานายาวนานถึง 104 ปีจนกระทั่งราชวงศ์ศาหะยึดอำนาจคืนได้สำเร็จในปี 1950 โดยได้รับแรงสนับสนุนจากกลุ่มที่เรียกร้องประชาธิปไตยในเนปาลและอินเดียช่วงที่มีการต่อสู้เพื่อประกาศอิสรภาพจากการเป็นอาณานิคมอังกฤษ 

ราชวงศ์ศาหะ

หลังจากนั้นกษัตริย์มเหนทราแห่งราชวงศ์ศาหะก็ขึ้นครองราชย์ เป็นประมุขราชอาณาจักรเนปาลที่อยู่ภายใต้กฎหมายรัฐธรรมนูญ ซึ่งเป็นช่วงเดียวกับที่หลายประเทศทั่วโลกต้องดิ้นรนไปกับการเปลี่ยนผ่านทางการเมือง บางประเทศเลือกประชาธิปไตย แต่บางประเทศเข้าสู่ระบอบคอมมิวนิสต์ เนปาลในช่วงนั้นก็มีการเคลื่อนไหวของกลุ่มสนับสนุนประชาธิปไตยจนทำให้เกิดการเลือกตั้งและได้รัฐบาลซึ่งเป็นตัวแทนประชาชนหลากหลายกลุ่มเป็นครั้งแรกในปี 1951

ทว่ารัฐบาลและรัฐสภาในระบอบประชาธิปไตยเนปาลยุคแรกมีอายุสั้น หลังจากผ่านไปได้แค่ 9 ปี กษัตริย์มเหนทราก็ยึดอำนาจรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง ยกเลิกการปกครองในระบอบประชาธิปไตย และพาเนปาลเข้าสู่การปกครองแบบปัญจยัต (Panchayat) ซึ่งมี 3 เสาหลักที่ต้องเคารพรักษา ได้แก่ ศาสนาฮินดู ภาษาเนปาล และสถาบันกษัตริย์

เมื่อโลกเข้าสู่ยุคสงครามเย็น เนปาลเป็นประเทศเล็กๆ ซึ่งถูกขนาบข้างด้วยอินเดียและจีน กระแสเรียกร้องความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในเนปาลจึงพลอยได้รับอิทธิพลจากกลุ่มการเมืองที่เคลื่อนไหวในสองประเทศนี้ไปด้วย จนเกิดการชุมนุมประท้วงที่ถูกเรียกขานว่า ‘การปฏิวัติของประชาชน’ ในปี 1990 ทำให้เนปาลรื้อฟื้นระบบรัฐสภาและเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ยุคราชาธิปไตยอีกครั้ง 

จนกระทั่งปี 1996-2006 เนปาลเผชิญกับสงครามกลางเมืองเพราะกลุ่มติดอาวุธลัทธิเหมาจับอาวุธขึ้นต่อต้านรัฐบาลและสถาบันกษัตริย์ โดยผู้สนับสนุนลัทธิเหมาส่วนใหญ่เป็นกลุ่มประชาชนรากหญ้าที่ถูกกดขี่จากแนวคิดเรื่องชนชั้นวรรณะที่ได้รับอิทธิพลจากศาสนาฮินดูและการปกครองในระบอบกษัตริย์เมื่อครั้งอดีต การต่อสู้นองเลือดยาวนานนับสิบปีทำให้มีผู้เสียชีวิตประมาณ 16,000 คน 

ระหว่างที่เนปาลเผชิญสงครามความขัดแย้ง ราชวงศ์ศาหะของเนปาลก็เกิดโศกนาฏกรรมครั้งใหญ่ขึ้นเช่นกัน โดยสมาชิกราชวงศ์ 9 คนเสียชีวิตพร้อมกันในวันที่ 1 มิถุนายน 2001 รวมถึงกษัตริย์พิเรนทราและสมเด็จพระราชินีไอศวรรยา 

สำนักพระราชวังขณะนั้นแถลงว่าสาเหตุของโศกนาฏกรรมเกิดจากมกุฎราชกุมารดิเพนทรา บุตรของกษัตริย์พิเรนทราและสมเด็จพระราชินีไอศวรรยา อยู่ในอาการมึนเมาระหว่างร่วมรับประทานอาหารค่ำกับครอบครัวที่วังนารยันหิติในกรุงกาฐมาณฑุ ทำให้เกิดอุบัติเหตุ ‘ปืนลั่น’ ใส่สมาชิกราชวงศ์ทั้งหมดจนเสียชีวิต 

การชุมนุมต้อนรับกษัตริย์ชญาเนนทรา เมื่อเดือนมีนาคม 2025

ขณะที่สื่อต่างประเทศรายงานอ้างอิงความเห็นของแหล่งข่าวในสำนักพระราชวังที่ไม่ขอเปิดเผยชื่อ ระบุว่าสาเหตุแท้จริงของการเสียชีวิตเข้าข่ายการ ‘ฆาตกรรม’ สืบเนื่องจากมกุฎราชกุมารดิเพนทรามีประเด็นขัดแย้งกับครอบครัว

การสูญเสียสมาชิกราชวงศ์ครั้งใหญ่ทำให้เจ้าชายชญาเนนทรา ผู้เป็นน้องของกษัตริย์พิเรนทราได้รับการสถาปนาเป็นกษัตริย์กเยนทราสืบทอดราชบัลลังก์แทน แต่ความนิยมของราชวงศ์ศาหะกลับตกต่ำลง เพราะกษัตริย์กเยนทราถูกวิจารณ์ว่า ‘ขาดบารมี’ จึงไม่เป็นที่นิยมในหมู่ประชาชนเท่ากษัตริย์พิเรนทรา เนื่องจากเคยมีเรื่องพัวพันเชิงชู้สาวและการใช้อำนาจในทางมิชอบ ราชวงศ์ศาหะในยุคต่อมาจึงเผชิญกับการประท้วงและเสียงเรียกร้องให้ยกเลิกระบอบกษัตริย์ไปเสีย

กระแสต่อต้านราชวงศ์ศาหะที่ก่อตัวขึ้นหลังโศกนาฏกรรมปืนลั่น นำไปสู่การล้มล้างระบอบกษัตริย์เนปาลอย่างเป็นทางการในปี 2008 ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่รัฐบาลเนปาลและกลุ่มกบฏลัทธิเหมายอมเจรจาสงบศึกวางอาวุธและจัดการเลือกตั้งครั้งใหญ่ทั่วประเทศ ทำให้เนปาลเปลี่ยนผ่านไปสู่การเป็นสาธารณรัฐประชาธิปไตยและเกิดกระบวนการผลักดันรัฐธรรมนูญฉบับแรกออกมาในปี 2015

อย่างไรก็ดี รัฐบาลเนปาลในช่วง 10 กว่าปีที่ผ่านมาขาดเสถียรภาพ เพราะเกิดจากการรวมตัวของพรรคการเมืองต่างอุดมการณ์หลายกลุ่ม มีการเปลี่ยนรัฐบาลไปแล้ว 14 ชุด ทำให้กลุ่มรอยัลลิสต์ในเนปาล รวมถึงอดีตกษัตริย์กเยนทราที่กลายเป็นสามัญชนไปแล้ว แสดงความเห็นในเชิงเรียกร้องให้รื้อฟื้นระบอบกษัตริย์และการปกครองแบบปัญจยัตขึ้นมาอีกครั้ง ตลอดจนเรียกร้องให้ศาสนาฮินดูเป็นศาสนาประจำชาติอีกด้วย 

การชุมนุมของกลุ่มรอยัลลิสต์ในกรุงกาฐมาณฑุเมื่อเดือนมีนาคม 2025 มีผู้เข้าร่วมประมาณหมื่นคน ซึ่งเป็นการรวมตัวครั้งใหญ่สุดของกลุ่มอุดมการณ์ทางการเมืองชุดนี้ แต่พอผู้ชุมนุมบางส่วนจุดไฟเผาทำลายอาคารบ้านเรือนในที่สาธารณะและมีผู้ถูกลูกหลงไฟคลอกเสียชีวิต 2 คน ทำให้กระแสต่อต้านกลุ่มรอยัลลิสต์เกิดขึ้นตามมาในเวลาไล่เลี่ยกัน

อีกทั้งพรรค Rastriya Prajatantra Party (RPP) พรรคการเมืองเก่าแก่ของเนปาลซึ่งสนับสนุนระบอบกษัตริย์และก่อตั้งขึ้นในยุคที่เนปาลถูกปกครองแบบปัญจยัต ก็เป็นพรรคที่ไม่เคยได้เสียงข้างมากเลยในการเลือกตั้งทุกครั้งที่ผ่านมา ทั้งที่พรรคประกาศจุดยืนชัดเจนเรื่องการรื้อฟื้นระบอบกษัตริย์และการกำหนดให้ศาสนาฮินดูเป็นศาสนาประจำชาติ 

การเลือกตั้งเนปาลครั้งล่าสุดซึ่งจัดขึ้นในปี 2022 พรรค RPP ได้คะแนนเป็นอันดับ 5 และไม่ได้รับเชิญให้เข้าร่วมรัฐบาล จึงกลายเป็นฝ่ายค้านและมี สส.ในสภา 14 เสียงจากทั้งหมด 275 เสียงในสภาผู้แทนราษฎร

ด้วยเหตุนี้ การผลักดันให้รื้อฟื้นระบอบกษัตริย์ในเนปาลจึงไม่น่าจะเกิดขึ้นได้อย่างง่ายดาย โดยเฉพาะในยุคที่คน Gen Z กำลังส่งเสียงเรียกร้องให้รัฐบาลเคารพและฟังเสียงประชาชนให้มากกว่าที่เป็นอยู่

อ้างอิง:

AP, BBC, The Conversation, The Diplomat, The Indian Express, ISAS, The Kathmandu Post (1), The Kathmandu Post (2), The Kathmandu Post (3), Reuters, Statista, Times of India, VOA, WHO