ปาเลสไตน์ ‘สนิมเกิดแต่เนื้อในตน’ ดับฝันแนวทางสันติ

ความขัดแย้งอิสราเอล-ปาเลสไตน์ ทวีความรุนแรงขึ้นหลังปฏิบัติการ 7 ตุลาคม และบทวิเคราะห์ของ The Economist ต้นเดือนกันยายน 2024 ตั้งคำถามว่า คนรุ่นใหม่ในปาเลสไตน์อาจถูกผลักให้หันไปสนับสนุนแนวทางสุดโต่งและใช้ความรุนแรงเพิ่มขึ้น และแนวทางสองรัฐ (Two-state Solution) ซึ่งเป็นข้อเสนอของสหประชาชาติ (UN) เพื่อแก้ปัญหาตะวันออกกลาง จะได้รับการสนับสนุนน้อยลง เช่นเดียวกับโพลที่เผยแพร่โดยสถาบัน The Washington Institute ระบุว่า คนปาเลสไตน์รุ่นใหม่ไม่เชื่อว่าการรับรองสถานะรัฐอิสราเอลและรัฐปาเลสไตน์ไปพร้อมๆ กันจะเกิดขึ้นจริงได้ โดยเหตุผลสำคัญที่ทำให้คนปาเลสไตน์รุ่นใหม่ไม่เชื่อมั่นในแนวทางสันติวิธีแบบสองรัฐเกิดจากจุดอ่อนภายในฝั่งปาเลสไตน์เอง 

มาห์มุด อับบาส 

ปัญหาใหญ่คือ ‘เลือกความสงบ แต่พบคอร์รัปชัน’ มีต้นทางจากความฉ้อฉลของรัฐบาลปาเลสไตน์ PA ซึ่งเต็มไปด้วยเครือข่ายกลุ่มฟาตาห์ ซึ่งเป็นฝ่ายการเมืองของขบวนการปลดปล่อยปาเลสไตน์ (Palestine Liberation Organization: PLO) กลุ่มติดอาวุธที่เคยก่อเหตุรุนแรงหลายครั้งในอดีต ขณะที่ มาห์มุด อับบาส ผู้ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีคนปัจจุบัน ก็เป็นแกนนำฟาตาห์ที่ยื้ออำนาจในการบริหารปาเลสไตน์มายาวนานเกือบ 20 ปี ประชาชนปาเลสไตน์จำนวนมากไม่พอใจนโยบายของรัฐบาล PA ที่เอ่ยอ้างสันติวิธีและให้ความร่วมมือกับรัฐบาลอิสราเอล แต่กลับละเลยความเป็นอยู่ของประชาชนปาเลสไตน์เอง 

ยัสเซอร์ อาราฟัต อดีตผู้นำปาเลสไตน์ ผู้ก่อตั้งฟาตาห์

กรณีกลุ่มขวาสุดโต่งของอิสราเอลบุกเข้ามาตั้งถิ่นฐานในดินแดนปาเลสไตน์ รวมถึงทหารอิสราเอลใช้อำนาจตรวจค้นเกินกว่าเหตุและคุกคามทำร้ายชาวปาเลสไตน์บริเวณด่านรอยต่ออิสราเอล-ปาเลสไตน์ ทำให้รัฐบาล PA ถูกวิจารณ์ว่ามีท่าทีและแถลงการณ์ที่เข้าข้างฝั่งอิสราเอลมากกว่าประชาชนของตัวเองหลายต่อหลายครั้ง และความนิยมของรัฐบาล PA ถูกสั่นคลอนครั้งใหญ่ เมื่อกลุ่มฮามาสประกาศตัดขาดกับ PA และฟาตาห์ พร้อมนำกำลังบุกยึดครองฉนวนกาซาและประกาศตัวเป็นผู้ปกครองดินแดนดังกล่าวในเดือนกรกฎาคม 2007 และกลายสภาพเป็นขั้วอำนาจที่ได้รับความนิยมจากชาวปาเลสไตน์ยิ่งกว่า PA ในปัจจุบัน

โพลของ The Palestinian Center for Policy and Survey Research (PCPSR) ซึ่งสำรวจข้อมูลระหว่างเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน 2024 พบว่า ความนิยมของฮามาสในกลุ่มประชากรชาวปาเลสไตน์เพิ่มขึ้นเป็น 40 เปอร์เซ็นต์ ขณะที่ฟาตาห์ได้รับความนิยมเพียง 20 เปอร์เซ็นต์จากผู้ตอบแบบสอบถามทั้งหมด ในขณะที่ก่อนสงครามกาซาจะเริ่มต้น ความนิยมของฟาตาห์เหนือกว่าฮามาสโดยเฉลี่ย หรืออยู่ที่ 22 เปอร์เซ็นต์ ส่วนฮามาสอยู่ 20 เปอร์เซ็นต์ 

ยาห์ยา ซินวาร์ ผู้นำฮามาส

อย่างไรก็ดี โพลของ PCPSR บ่งชี้ว่าคนในพื้นที่สงครามกาซามีความนิยมต่อกลุ่มฮามาส ‘น้อยกว่า’ คนในเวสต์แบงก์ซึ่งอยู่ห่างไกลจากพื้นที่สงครามและการระดมโจมตีของกองทัพอิสราเอล ทั้งยังมีชาวปาเลสไตน์ซึ่งไม่เห็นด้วยกับฝ่าย PA และฮามาสราว 12 เปอร์เซ็นต์ โดยชาวปาเลสไตน์กลุ่มนี้ให้เหตุผลว่า พวกเขาไม่มีตัวเลือกทางการเมืองที่ดีกว่านี้ แต่เสียงของชาวปาเลสไตน์ ‘สองไม่เอา’ ไม่ได้ถูกพูดถึงมากเท่าผู้สนับสนุนฮามาสหรือ PA แม้ว่าคนกลุ่มนี้จะเป็นหนึ่งในชาวปาเลสไตน์ที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากสงครามและความขัดแย้งที่ดูจะไม่มีวันจบสิ้นในบ้านเกิดของพวกเขาเอง

• ทำไมต้องยอมรับรัฐปาเลสไตน์

นอกจากนี้ บทวิเคราะห์ของ The Washington Institute ยังระบุด้วยว่า อุดมการณ์ของฮามาสไม่น่าจะนำไปสู่การยุติความขัดแย้งในตะวันออกกลางได้เช่นกัน เพราะฮามาสเคยประกาศว่าไม่ยอมรับสถานะของรัฐอิสราเอล และต้องการก่อตั้งรัฐอิสลามในดินแดนที่อิสราเอลครอบครอง แม้จะมีการปรับเปลี่ยนท่าทีในปี 2017 ว่าพร้อมทบทวนเรื่องการสนับสนุนแนวทางสองรัฐ แต่ฮามาสก็ยังถูกระบุเป็นกลุ่มสุดโต่งที่ประเทศตะวันตกขึ้นบัญชีเป็นกลุ่มก่อการร้ายอยู่ดี ต่างกับรัฐบาล PA ในเขตเวสต์แบงก์ ซึ่งอาจจะเสื่อมความนิยมในบ้านตัวเอง แต่ได้รับการสนับสนุนจากนานาประเทศมากกว่า เพราะแนวทางของ PA ชูอุดมการณ์ชาตินิยมปาเลสไตน์โดยไม่ได้มุ่งเน้นที่อุดมการณ์อิสลามนิยมเหมือนฮามาส 

อีกประเด็นที่นักวิเคราะห์หลายรายย้ำเสมอคือ ฮามาสเป็นส่วนหนึ่งในการเคลื่อนไหวเพื่อปลดปล่อยปาเลสไตน์ แต่ไม่ใช่ชาวปาเลสไตน์ทั้งหมด การผลักดันให้ปาเลสไตน์เข้าสู่กระบวนการเจรจาสันติภาพและสนับสนุนรัฐบาลที่มีประสิทธิภาพมากกว่าของ PA เป็นหนทางที่จะลดวงจรความขัดแย้งในตะวันออกกลางได้อย่างถาวรกว่า 

อย่างไรก็ดี การแก้ปัญหาการเมืองภายในปาเลสไตน์เป็นเรื่องยาก เพราะรัฐบาล PA มีปัญหาเรื่องทุจริต ทั้งยังไม่สามารถหารายได้เพื่อปกครองตัวเองได้ ต้องพึ่งพิงความช่วยเหลือจากรัฐบาลต่างชาติและองค์กรระหว่างประเทศ ส่วนประเทศที่หนุนหลังรัฐบาล PA ก็ยังมีประเด็นการเมืองภายในของตัวเองที่ต้องจัดการ นโยบายช่วยเหลือหรือสนับสนุนปาเลสไตน์จึงพลอยปรับเปลี่ยนไปตามการเปลี่ยนรัฐบาลในประเทศนั้นๆ ด้วย

อิสราเอล ผู้ขยายสมรภูมิความขัดแย้งให้ยิ่งบานปลาย

แม้ฮามาสจะเปิดฉากโจมตีก่อนในปฏิบัติการ 7 ตุลาคม แต่นักวิเคราะห์ด้านความมั่นคงชี้ว่า นโยบายของรัฐบาลอิสราเอลภายใต้การนำของนายกรัฐมนตรี เบนจามิน เนทันยาฮู เป็นหนึ่งในปัจจัยที่ผลักดันให้ฮามาสหาข้ออ้างในการก่อเหตุได้อย่างสมเหตุสมผลเช่นกัน เพราะคนในรัฐบาลเนทันยาฮูมักแสดงความเห็นในเชิงส่งเสริมกลุ่มอิสราเอลขวาจัดให้เข้าไปตั้งถิ่นฐานในดินแดนปาเลสไตน์ ทั้งยังมีหลายกรณีที่ทหารอิสราเอลปะทะและใช้กำลังเกินกว่าเหตุกับชาวปาเลสไตน์ตามด่านรอยต่อระหว่างอิสราเอล-ปาเลสไตน์ 

นายกรัฐมนตรีอิสราเอล เบนจามิน เนทันยาฮู

หลังปฏิบัติการ 7 ตุลาคม อิสราเอลตอบโต้กลับฮามาสด้วยกำลังอาวุธสงครามเต็มรูปแบบทั้งทางบก ทางอากาศ ก่อนจะขยายการสู้รบไปยังเลบานอน เยเมน ซีเรีย ในช่วงหลายเดือนที่ผ่านมา โดยพุ่งเป้าไปยังกลุ่มติดอาวุธซึ่งประกาศจุดยืนสนับสนุนฮามาส ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มฮิซบอลเลาะห์ในเลบานอน กลุ่มกบฏฮูตีในเยเมน และกลุ่มติดอาวุธเชิดชูอุดมการณ์อิสลามที่เคลื่อนไหวในซีเรีย 

การขยายแนวรบของอิสราเอลถูกประเมินจากนักวิเคราะห์ว่าเป็นการตอบโต้รัฐบาลอิหร่านซึ่งประกาศตัวเป็นปฏิปักษ์ต่ออิสราเอลและสหรัฐฯ ขณะที่อิสราเอลระบุว่าอิหร่านเป็นภัยคุกคามโลกและเป็นผู้สนับสนุนกลุ่มก่อการร้าย จึงใช้เหตุผลนี้ในการตอบโต้ทางทหาร รวมถึงคว่ำบาตรอิหร่านในหลายด้าน 

ผู้ประท้วงในตุรกี

นอกจากนี้ นโยบายแข็งกร้าวแบบตาต่อตา ฟันต่อฟันของอิสราเอลยังกระทบความสัมพันธ์กับประเทศอาหรับบางส่วนที่เคยเป็นตัวกลางเจรจาต่อรองระหว่างฝั่งอิสราเอลกับปาเลสไตน์จนตกที่นั่งลำบาก โดยมีตัวอย่างที่สำคัญคือ จอร์แดน ซึ่งเปิดให้ทหารอเมริกันไปประจำการในประเทศ จึงเป็นมิตรกับอิสราเอลที่เป็นพันธมิตรสหรัฐฯ เหมือนกัน แต่การทำสงครามกาซา เข่นฆ่าชาวปาเลสไตน์ไปหลายหมื่นคน ทำให้รัฐบาลจอร์แดนที่เป็นมุสลิมสายกลางไม่อาจแสดงจุดยืนเข้าข้างอิสราเอลได้ 

ขณะเดียวกัน อียิปต์ ซึ่งมีนโยบายผ่อนผันด้านพรมแดนและเส้นทางเศรษฐกิจกับอิสราเอล ก็ได้รับผลกระทบจากการอพยพลี้ภัยของชาวปาเลสไตน์อย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะสถานการณ์ล่าสุดที่อิสราเอลระดมโจมตีเมืองราฟาห์เพื่อทำลายฐานที่มั่นของฮามาส ทำให้ชาวปาเลสไตน์หนีภัยการสู้รบทะลักข้ามแดนจนอียิปต์ไม่สามารถจัดการกับคนจำนวนมากได้ 

6 ตัวประกันที่ถูกสังหารจากการโจมตีของอิสราเอล

นอกจากนี้ การกระหน่ำโจมตีฉนวนกาซาของอิสราเอลเองก็ถูกวิจารณ์เช่นกันว่าเป็นการทำเกินกว่าเหตุ เพราะไม่ยอมหยุดเจรจาเมื่อตัวเองเป็นฝ่ายได้เปรียบ ทำให้ตัวประกันอิสราเอลถูกสังหาร ทั้งยังสะท้อนด้วยว่ารัฐบาลอิสราเอลในสมัยของผู้นำสายเหยี่ยวอย่างนายกฯ เนทันยาฮู มุ่งมั่นกวาดล้างกาซาโดยไม่แยกแยะระหว่างกลุ่มฮามาสและประชาชนปาเลสไตน์ นำไปสู่การร้องเรียนของตัวแทนประเทศแอฟริกาใต้ต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) ให้พิจารณาว่าผู้นำอิสราเอลเข้าข่ายก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติหรือไม่

ทหารอิสราเอล

หลายประเทศและหลายองค์กรสิทธิมนุษยชนมองว่าการระดมโจมตีกาซาของอิสราเอลแทบจะกลายเป็นการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวปาเลสไตน์ไปแล้ว เพราะจำนวนผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บพิการเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ และออกจะเป็นเรื่องย้อนแย้งที่ผู้นำรัฐบาลเชื้อสายยิว ซึ่งเป็นชนชาติที่เคยเจอโศกนาฏกรรมการสังหารหมู่ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 มาก่อน ไม่ตระหนักถึงความเจ็บปวดและความร้ายแรงของการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์อย่างที่ควรจะเป็น