วินาศกรรม 9/11

ต้องย้อนกลับไปที่การแปะฉลากบางประเทศว่าเป็นอักษะแห่งปีศาจ หรือ Axis of Evil ซึ่งริเริ่มโดยอดีตประธานาธิบดี จอร์จ ดับเบิลยู บุช แห่งสหรัฐอเมริกา หลังจากเขาประกาศสงครามต่อต้านก่อการร้ายเพื่อตอบโต้กลุ่มติดอาวุธผู้อยู่เบื้องหลังเหตุวินาศกรรม 9/11 ในสหรัฐฯ เมื่อเดือนกันยายนปี 2001 

ประเทศที่ถูกบุชกล่าวหาว่าเป็นอักษะแห่งปีศาจในครั้งนั้น ได้แก่ อิรัก อิหร่าน และเกาหลีเหนือ ซึ่งทางการสหรัฐฯ กล่าวหาว่าเป็นประเทศที่สนับสนุนโครงการพัฒนาอาวุธทำลายล้างอานุภาพสูง (Weapons of Mass Destruction: WMDs) และเป็นแนวร่วมกลุ่มก่อการร้ายซึ่งเป็นปฏิปักษ์กับสหรัฐฯ 

นอกจากนี้ การใช้คำว่า Axis of Evil ยังมีนัยพาดพิงกลุ่มประเทศฝ่ายอักษะ หรือ Axis of Powers ซึ่งเป็นคำที่ถูกใช้เรียกแกนนำในการก่อสงครามโลกครั้งที่ 2 อีกด้วย โดยประเทศที่เป็นฝ่ายอักษะในยุคนั้น ได้แก่ เยอรมนี อิตาลี และญี่ปุ่น 

เมื่ออดีตประธานาธิบดีบุชนำคำว่า Axis มาเรียกประเทศที่เป็นปฏิปักษ์กับสหรัฐฯ ทั้งที่ยังไม่มีข้อมูลสนับสนุนชัดเจนจึงถูกวิจารณ์ว่าเป็นการแบ่งแยกโลกเป็นฝักฝ่าย และในทางปฏิบัติก็ทำให้หลายประเทศจำเป็นต้อง ‘เลือกข้าง’ ในสงครามต่อต้านก่อการร้ายที่นำโดยสหรัฐฯ เช่นกัน  

แต่หลังจากสงครามต่อต้านก่อการร้ายของสหรัฐฯ นำไปสู่การแทรกแซงกิจการภายในของหลายประเทศเป็นเวลานานนับทศวรรษ ทำให้ทหารและพลเรือนอเมริกันเสียชีวิตเป็นจำนวนมาก กระแสต่อต้านนโยบายการทำสงครามต่อต้านก่อการร้ายจึงก่อตัวขึ้น นำไปสู่การถอนทหารอเมริกันออกจากหลายสมรภูมิต่างแดน ทำให้คำว่าอักษะแห่งปีศาจถูกลดทอนความสำคัญลงไป 

จนกระทั่งเกิดความขัดแย้งทางอาวุธระหว่างรัสเซีย-ยูเครนในปี 2022 นักวิเคราะห์ฝั่งโลกเสรีหลายรายจึงกลับมาใช้คำว่า ‘อักษะแห่งปีศาจยุคใหม่’ หรือ New Axis of Evil เมื่อกล่าวถึงประเทศที่เป็นฝ่ายตรงข้ามสหรัฐฯ โดยหมายถึง รัสเซีย จีน อิหร่าน เกาหลีเหนือ และบางบทวิเคราะห์ยังรวมถึงเวเนซุเอลากับซีเรียด้วย โดยคำนี้ถูกใช้ในสื่อเพิ่มขึ้นเมื่อเกาหลีเหนือกับรัสเซียยกระดับความร่วมมือระหว่างประเทศในปี 2024 ที่ผ่านมา เพราะทั้งสองชาติกลายเป็นแนวร่วมที่เข้มแข็งขึ้นหลังผนึกกำลังกันอย่างเป็นทางการ

วลาดิเมียร์ ปูติน

การเรียกกลุ่มประเทศฝั่งตรงข้ามกับสหรัฐฯ ซึ่งตั้งตัวเป็นแกนนำโลกเสรีประชาธิปไตยว่าเป็นฝ่าย ‘ปีศาจ’ เป็นผลจากที่ประเทศเหล่านี้มีรัฐบาลอำนาจนิยม สืบทอดอำนาจด้วยวิธีการที่ไม่เป็นไปตามหลักสากล และมีประวัติการละเมิดสิทธิมนุษยชนร้ายแรงด้วยการกวาดล้างจับกุมผู้เห็นต่างจากรัฐด้วยวิธีการรุนแรง ทั้งในแง่กฎหมายและการใช้กำลังอาวุธปราบปราม รวมถึงการปิดกั้นสื่อมวลชนไม่ให้รายงานข้อมูลอย่างรอบด้านหรือสอบทานการดำเนินนโยบายของรัฐบาล

กลุ่มประเทศที่จัดอยู่ในฝั่งอักษะแห่งปีศาจก็วิพากษ์วิจารณ์สหรัฐฯ เช่นกัน โดยระบุว่าสหรัฐฯ มักจะทำตัวเป็นตำรวจโลก แต่กลับใช้ข้ออ้างเรื่องการปกป้องประชาธิปไตยแทรกแซงกิจการภายในของประเทศอื่น แต่ถ้าพันธมิตรของสหรัฐฯ ก่อเหตุละเมิดสิทธิมนุษยชนเสียเองกลับมองข้ามและเลือกที่จะรักษาผลประโยชน์ของประเทศตัวเองเป็นหลัก ทำให้สหรัฐฯ ถูกกล่าวหาว่าเป็นมหาอำนาจที่ตีสองหน้าและมีพฤติกรรมสองมาตรฐาน หลายประเทศที่เคยเป็นพันธมิตรสหรัฐฯ ก็หันไปสานสัมพันธ์เพิ่มเติมกับประเทศขั้วตรงข้ามไม่น้อยเลย 

คิม จอง อึน

เกาหลีเหนือเป็นประเทศที่ประชากรส่วนใหญ่มีรากเหง้าจากบรรพบุรุษเชื้อสายเดียวกันกับเกาหลีใต้ แต่ทั้งสองประเทศแตกหักจนกลายเป็นปฏิปักษ์ต่อกันในสงครามเกาหลีช่วงปี 1950-1953 เพราะเกาหลีทั้งสองฝ่ายเลือกอุดมการณ์ทางการเมืองต่างกัน โดยผู้นำฝั่งเกาหลีเหนือเลือกระบอบคอมมิวนิสต์ ขณะที่ผู้นำฝั่งเกาหลีใต้ได้รับการหนุนหลังจากสหรัฐฯ ซึ่งเป็นผู้นำโลกฝ่ายเสรีประชาธิปไตย 

แม้สงครามเกาหลีจะจบลงด้วยการเจรจาหยุดยิงร่วมกัน แต่เกาหลีทั้งสองฝ่ายยังไม่เคยประกาศยุติสงครามอย่างเป็นทางการ ทำให้ทั้งสองประเทศยังเป็นคู่สงครามกันอยู่จนถึงปัจจุบัน 

ในขณะที่เกาหลีใต้เปลี่ยนผ่านจากยุคเผด็จการทหารเข้าสู่ยุคประชาธิปไตย เกาหลีเหนือยังคงความเป็นประเทศคอมมิวนิสต์ที่ปิดตัวเองจากต่างชาติ จนถูกวิจารณ์ว่าเป็นประเทศล้าหลัง ไม่สนใจความเปลี่ยนแปลงของโลก ประชาชนเกาหลีเหนือเหมือนถูกแช่แข็งเพราะไม่มีสิทธิเสรีภาพ ไม่มีโอกาสใช้ชีวิตด้วยเจตจำนงของตัวเอง แต่ถูกสอนให้คำนึงถึงอุดมการณ์พรรคคอมมิวนิสต์และคำสอนของผู้นำ ‘ตระกูลคิม’ ที่สืบทอดอำนาจให้แก่ทายาทของตัวเอง

ด้วยสถานะประเทศที่มีเพื่อนบ้านเป็นคู่สงคราม ทำให้นโยบายด้านความมั่นคงของเกาหลีเหนือและเกาหลีใต้มีการระแวดระวังภัยคุกคามจากอีกฝ่ายมาโดยตลอด แม้รัฐบาลเกาหลีใต้บางชุดจะพยายามผลักดันนโยบายรวมชาติเกาหลีหรือฟื้นฟูความสัมพันธ์ทางการทูตและทางเศรษฐกิจระหว่างประชาชนเชื้อชาติเดียวกัน แต่นโยบายเหล่านั้นไม่แน่นอนและไม่ต่อเนื่อง ขึ้นอยู่กับท่าทีของรัฐบาลในแต่ละยุคสมัย

 ยุน ซอก-ยอล

เมื่อ ยุน ซอก-ยอล ประธานาธิบดีเกาหลีใต้ มีแนวคิดชาตินิยมและต่อต้านความหลากหลายเข้ารับตำแหน่งในปี 2022 ท่าทีของเกาหลีใต้ต่อเกาหลีเหนือก็แข็งกร้าวขึ้น ทำให้ คิม จอง อึน ผู้นำสูงสุดของเกาหลีเหนือ ประกาศตอบโต้ด้วยแนวทางแข็งกร้าวไม่แพ้กัน โดยมีคำสั่งให้รัฐบาลของตัวเองพัฒนาโครงการด้านอาวุธอย่างต่อเนื่องเพื่อแสดงแสนยานุภาพทางทหารให้โลกประจักษ์ จึงมีการทดสอบยิงขีปนาวุธพิสัยต่างๆ ในทะเลตะวันออกอยู่เนืองๆ ซึ่งถือเป็นภัยคุกคามความมั่นคงทั้งเกาหลีใต้และญี่ปุ่น 

แต่สิ่งที่เป็นความคืบหน้าที่สุดของเกาหลีเหนือคือการลงนามในสนธิสัญญาความเป็นหุ้นส่วนเชิงยุทธศาสตร์รอบด้านร่วมกับรัสเซียจนสำเร็จ เพราะเท่ากับว่าเกาหลีเหนือมีประเทศมหาอำนาจหนุนหลังอย่างเป็นทางการเพิ่มเติมจากจีน เพื่อคัดง้างและถ่วงดุลกับเกาหลีใต้ที่เป็นพันธมิตรกับสหรัฐฯ ได้ อีกทั้งรัสเซียยังสามารถเป็นกันชนในกรณีที่เกาหลีเหนือถูกกดดันจากจีนได้ด้วย 

บทวิเคราะห์หลายชิ้นประเมินว่าสนธิสัญญานี้เป็นผลดีกับเกาหลีเหนือหลายด้าน ไม่ใช่แง่ความมั่นคงอย่างเดียว แต่ยังรวมถึงผลประโยชน์ด้านการขยายตลาดแรงงานและสินค้าส่งออก เช่น สิ่งทอและแร่ธรรมชาติ ไปยังรัสเซียและประเทศอดีตสหภาพโซเวียต ซึ่งน่าจะช่วยให้เกาหลีเหนือเอาตัวรอดจากภาวะฝืดเคืองเพราะถูกชาติภาคีสหประชาชาติ (UN Member Countries) คว่ำบาตรในแง่ต่างๆ มาอย่างยาวนาน

เกาหลีใต้ถ่ายทอดข่าวการซ้อมยิงขีปนาวุธของเกาหลีเหนือ

ส่วนเหตุผลที่ทำให้เกาหลีเหนือถูกคว่ำบาตรจากชาติสมาชิก UN ส่วนหนึ่งมาจากความดึงดันที่จะพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ของเกาหลีเหนือเองด้วย เข้าข่ายละเมิดข้อห้ามหรือข้อตกลงของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ (UNSC) แต่การเป็นหุ้นส่วนเชิงยุทธศาสตร์กับรัสเซียมีแนวโน้มจะทำให้เกาหลีเหนือได้รับความสนับสนุนในเวทีโลกเพิ่มขึ้น เพราะประเทศที่เลือกเป็นพันธมิตรกับรัสเซียแทนที่จะเป็นพันธมิตรกับสหรัฐฯ ก็มีอยู่เป็นจำนวนไม่น้อย 

ในแง่การพัฒนาอาวุธยุทโธปกรณ์ รัสเซียต้องทำตามเงื่อนไขเรื่องการแลกเปลี่ยนผู้เชี่ยวชาญและเทคโนโลยีทางการทหารกับเกาหลีเหนือ ซึ่งจะช่วยให้เกาหลีเหนือมีโอกาสเข้าถึงองค์ความรู้ด้านความมั่นคงเพิ่มเติมจากเดิมที่พึ่งพาจีนและหน่วยงานภายในประเทศเป็นหลัก ทั้งยังมีรายงานที่บ่งชี้ด้วยว่าโรงงานอาวุธของเกาหลีเหนือจะรับหน้าที่เป็นผู้ผลิตกระสุนจำนวนมากให้กับรัสเซียเพื่อนำไปใช้ในสงครามยูเครน และอาจขยายตลาดอาวุธไปยังกลุ่มประเทศที่เป็นพันธมิตรรัสเซียได้ด้วย 

ขณะเดียวกัน รัสเซียก็สามารถขยายตลาดส่งออกสินค้าประเภทอื่นๆ นอกเหนือจากอาวุธไปยังเกาหลีเหนือได้ โดยเฉพาะพลังงานเชื้อเพลิงที่รัสเซียมีอยู่อย่างเหลือเฟือ ขณะที่เกาหลีเหนือก็มีทรัพยากรธรรมชาติอีกเป็นจำนวนมาก เช่น แร่แรร์เอิร์ธ แร่เหล็ก และถ่านหิน ที่รัสเซียอาจเข้าไปลงทุนเพิ่มเติม จึงเป็นโอกาสดีแบบ ‘วิน-วิน’ ทั้งสองฝ่ายที่จะผลักดันให้เกิดความร่วมมือด้านเศรษฐกิจ โดยรัสเซียจะเป็นฝ่ายลงทุนและให้ความช่วยเหลือแก่เกาหลีเหนือด้านนี้ ควบคู่กับการส่งเสริมและแลกเปลี่ยนความร่วมมือด้านการเมือง การทหาร และข้อมูลที่จำเป็นต่อการพัฒนาประเทศและอุตสาหกรรมความมั่นคง